24 tydzień ciąży to 22 tydzień życia płodowego. Trwa 6 miesiąc ciąży, czyli powoli zbliża się koniec II trymestru. Gdyby płód przyszedł na świat w tym tygodniu, istniałoby już prawdopodobieństwo, że przeżyje poza organizmem matki. Świadczy to bez wątpienia o wysokim stopniu rozwoju jego narządów i układów. Najmniej rozwinięty jest układ oddechowy, dlatego wcześniaki często potrzebują respiratora, który pomoże im w oddychaniu. Na tym etapie ciąży płód posiada już podobne do docelowych proporcje. Jego twarz ma rysy zbliżone do tych, które będzie mieć po narodzeniu. Dowiedz się, kiedy płód zdolny jest do samodzielnego przeżycia, a także jakie prawa posiada jeszcze przed narodzeniem i jak na jego status zapatruje się bioetyka. Sprawdź też, w jaki sposób emocje matki mogą wpływać na nienarodzone dziecko oraz jakie objawy towarzyszą kobiecie w 24 tygodniu ciąży.
- Jak rozwija się płód w 24 tygodniu ciąży?
- Jak wygląda płód w 24 tygodniu ciąży?
- Kiedy płód jest zdolny do przeżycia poza organizmem matki?
- Jak emocje matki wpływają na płód?
- Objawy w 24 tygodniu ciąży
Jak rozwija się płód w 24 tygodniu ciąży?
24 tydzień ciąży to 22 tydzień życia płodowego. Trwa 6 miesiąc ciąży, powoli zbliżamy się do końca II trymestru. W tym momencie niemal wszystkie układy i narządy płodu są już odpowiednio ukształtowane i podejmują swoje funkcje. Wciąż jednak dojrzewać może jeszcze aparat słuchowy, nadal kształtuje się układ oddechowy i mózg1.
Płód dalej przybiera na wadze, a ze względu zwiększającą się ilość tkanki tłuszczowej jego skóra jest stopniowo coraz mniej pomarszczona. Kończyny dolne i górne często są bardziej zgięte, ponieważ płód jest większy i cięższy, ma więc coraz mniej miejsca w macicy2.
Kluczowy na tym etapie jest prawidłowy rozwój płuc.
Obecnie trwa tzw. stadium kanalikowe, podczas którego dochodzi do poszerzania się i kanalizowania oskrzeli oraz oskrzelików3. W tym momencie płuca wciąż wypełnia płyn owodniowy4, a płód otrzymuje tlen za pośrednictwem łożyska, ale tuż po porodzie powinien być już zdolny do samodzielnego oddychania. Zadaniem wykształcających się właśnie oskrzeli jest doprowadzanie oraz odprowadzanie powietrza; już wkrótce zaczną powstawać odpowiedzialne za wymianę gazową pęcherzyki płucne5. Pojawi się również tzw. surfaktant. Jest to specjalna substancja powierzchniowo czynna, dzięki której pęcherzyki płucne nie będą się sklejać i zapadać, a tym samym możliwe będzie oddychanie we właściwy sposób6.
Powoli kończy się okres dojrzewania oczu
Ruchy gałek ocznych są już bardzo intensywne, a w 24-25 tygodniu ciąży powieki oddzielają się i możliwe jest chwilowe otwieranie oczu w obliczu stresujących dla płodu czynników7. Niemal w pełni ukształtowane jest również ucho wewnętrzne, dzięki któremu funkcjonuje zmysł równowagi. Prawdopodobnie dziecko odczuwa już wyraźną różnicę pomiędzy ułożeniem głową do góry (odbiera je jako „normalne”) a głową do dołu8.
Na tym etapie rozwoju wykres fal mózgowych dziecka jest już bardzo zbliżony do wykresu fal mózgowych noworodka. Zwiększa się reaktywność na bodźce dźwiękowe czy ruchowe, kształtuje się rytm dobowy oraz komórki, które odpowiadać będą za świadome myślenie9.
W 6 miesiącu ciąży ciało płodu jest już niemal całkowicie proporcjonalne. Głowa nie jest tak duża, właściwą długość osiągają kończyny. Rysy twarzy są prawie całkiem ukształtowane — oczy są położone pośrodku twarzy, blisko siebie, natomiast uszy znajdują się odpowiednio wysoko i są odstające10.
Ze względu na swoją wielkość, płód ma coraz mniej miejsca w macicy, co stopniowo ograniczać będzie jego ruchy11. Staną się one za to bardziej skoordynowane, celowe i złożone. Warto je obserwować, by odkryć indywidualny wzorzec aktywności dziecka. Pomoże to w monitorowaniu jego stanu i szybkim reagowaniu w przypadku problemów.
Warto dodać, że płód może odczuwać emocje matki12, dlatego dobrze jest szczególnie zadbać o relaks i unikać stresu.
Uznaje się, że od tego tygodnia płód może już przeżyć poza organizmem matki13.
Czym jest poród przedwczesny?
O porodzie przedwczesnym mówimy, kiedy do porodu dojdzie między 22 tygodniem a 37 tygodniem ciąży. Sytuacja ta dotyczy ok. 9-10% wszystkich ciąż.
Wcześniactwo wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu okołoporodowego. Jest to związane z niedojrzałością niektórych układów i skutkuje takimi problemami jak m.in.:
– problemy z układem oddechowym,
– problemy z układem trawiennym,
– porażenie mózgowe,
– sepsa.
Masa wcześniaka wynosi zwykle między 600 g a 2500 gramów. Im wyższa masa ciała i dłuższy czas trwania ciąży, tym lepsze są rokowania.
Wśród najczęstszych przyczyn porodów przedwczesnych wymienia się m.in.:
– skurcze macicy,
– przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
– krwawienie,
– ciąża obumarła (obsoleta),
– także ciąża mnoga,
– nadciśnienie tętnicze, stan przedrzucawkowy czy zespół HELLP.
Istnieje też wiele sytuacji, które sprzyjają przedwczesnemu porodowi. Są to np.:
– niewydolność szyjki macicy,
– wady macicy,
– nadmierna aktywność fizyczna lub urazy,
– również niektóre choroby np. trombofilia.
Źródła: Czajkowski Krzysztof, Poród na granicy, materiał ze strony http://szkolazimowa.eu/uploads/materialy/perinatologia/2_porod_na_granicy.pdf, Rzepka Rafał, Poród przedwczesny, materiał ze strony https://slideplayer.pl/slide/56603/
1. Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
2. Abrahams Peter, Ciąża. Wszystko, co trzeba wiedzieć od poczęcia do porodu, Świat Książki, Warszawa 2009
3. prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz Położnictwo i ginekologia tom I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
4. Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
5, 6. Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
7. Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
8. Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
9. Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
10, 11, 12. Dr MacDougall Jane, Ciąża tydzień po tygodniu, MUZA SA, Warszawa 2009
13. Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
Jak wygląda płód w 24 tygodniu ciąży?
W 24 tygodniu ciąży płód ma około 21 cm długości (CRL) i waży mniej więcej 630 gramów. Jego długość stopy (FL) wynosi ok. 45 mm14.
Dziecko jest teraz stosunkowo proporcjonalne, ponieważ na tym etapie głowa rośnie wolniej niż reszta ciała — pozwala to na stopniowe wyrównywanie proporcji. Płód jest większy i nieco bardziej zaokrąglony, dzięki odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Nadal jednak pozostaje dość szczupły. Jego większe wymiary powodują, że kończyny mogą być mocniej zgięte. Również ruchy stopniowo stawać się będą coraz bardziej ograniczone zmniejszającą się przestrzenią.
Skóra płodu nadal jest nieco pomarszczona, jednak zdecydowanie mniej niż jeszcze niedawno, ze względu na większą ilość tkanki tłuszczowej. Jest też mniej przezroczysta, ma lekko czerwonawy odcień.
Możemy zauważyć wyraźne rysy twarzy; oczy prawdopodobnie będą zamknięte (otwierają się jeszcze rzadko, głównie pod wpływem stresu). Dostrzec można dłuższe włosy na głowie, brwi i rzęsy, wykształcone i dość długie paznokcie.
14. Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
Kiedy płód jest zdolny do przeżycia poza organizmem matki?
Przyjmuje się, że około 24 tygodnia ciąży płód ma już szanse na przeżycie poza organizmem matki. Trzeba jednak pamiętać, że są to szanse względne, ponieważ możliwość przeżycia uzależniona jest od wielu czynników jak m.in.:
– szybki dostęp do specjalistycznej opieki neonatologicznej, aparatury inkubacyjnej i reanimacyjnej, nowoczesnego sprzętu medycznego oraz fachowej opieki medycznej,
– indywidualny stan rozwoju oraz stan zdrowia płodu,
– stan zdrowia i dobrostan matki (w przypadku zdrowej i żyjącej w odpowiednich warunkach matki szanse na szybki rozwój płodu są większe)15.
Trzeba podkreślić, że poród na tak wczesnym jeszcze etapie ciąży z pewnością wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia wad fizycznych oraz umysłowych16. Największym problemem jest niedostateczne wykształcenie płuc, uniemożliwiające normalne oddychanie — dlatego w wielu przypadkach konieczne jest wspomaganie oddychania za pomocą respiratora. Ryzyko spada nieco po zakończeniu 26 tygodnia ciąży, ponieważ płuca stają się stopniowo coraz bardziej dojrzałe17. Warto dodać, że wciąż niezakończony może być rozwój oczu (niektóre wcześniaki mają nierozdzielone powieki), aparatu słuchowego, przewodu pokarmowego. Trwa nadal rozwój mózgu18.
Kwestia zdolności płodu do samodzielnego przeżycia, określana często jako viability, związana jest z wieloma zagadnieniami natury bioetycznej oraz prawnej. Wykorzystuje się ją podczas dyskusji na temat tego, od kiedy płód posiada podmiotowość prawną, czy też może być uznany za istotę ludzką. Ujęcie tego tematu związane jest bezpośrednio z tak kontrowersyjnymi kwestiami jak aborcja czy różnego rodzaju prawa dziecka nienarodzonego. Podczas sporu o „początek człowieczeństwa” ścierają się ze sobą zasadniczo dwie grupy.
Pierwsza z nich uznaje za początek człowieczeństwa moment zapłodnienia, przyjmując takie kryteria jak:
– od zapłodnienia (czyli połączenia się żeńskiej i męskiej gamety płciowej),
– genetyczne (moment powstania kodu genetycznego),
– ciągłości rozwoju w okresie prenatalnym,
– również genealogiczne (bycie potomkiem rodziców i przynależność do ludzkiego gatunku).
Druga grupa uznaje, że o człowieczeństwie można mówić na dalszym etapie rozwoju i przyjmuje następujące kryteria:
– uformowanej zygoty,
– implantacji,
– neurologiczne (początek funkcjonowania centralnego układu nerwowego),
– także zdolności do samodzielnego przeżycia,
– narodzin,
– nawiązania świadomego kontaktu z otoczeniem,
– akceptacji poczętego życia przez rodziców oraz społeczeństwo,
– również uznania człowieczeństwa embrionu lub jego nieuznania ze względów społecznych czy materialnych19.
Status prawny dziecka poczętego w polskim prawie
Płód jeszcze przed narodzeniem objęty jest specyficzną ochroną prawną. Istota poczęta, ale nienarodzona, określana jest mianem nasciturusa. Ochronę praw nasciturusa gwarantuje prawo konstytucyjne, prawo karne oraz prawo cywilne.
– Powszechnie uznanym standardem jest obecnie założenie, że nasciturus jeszcze przed narodzeniem posiada pewne należne mu prawa, jednak warunkiem ich nabycia jest żywe urodzenie; posiada więc warunkową zdolność prawną (zdolność prawna pod warunkiem zawieszającym).
– Podmiotowość i zdolność prawna w zakresie praw majątkowych: nasciturus może być spadkobiercą testamentowym lub ustawowym, ma też prawo do żądania naprawienia krzywd wyrządzonych mu w okresie prenatalnym. Istnieje również możliwość uznania ojcostwa dziecka nienarodzonego, czy też wystąpienia przez matkę o wsparcie finansowe ze strony ojca dziecka (przed narodzeniem dziecka). Nienarodzone dziecko może też mieć własnego kuratora, który będzie dbał o jego prawa związane np. z ustanowioną w okresie prenatalnym darowizną.
– Ochrona życia i zdrowia: ograniczona jest głównie ochroną życia i zdrowia matki. Dlatego dopuszczalna jest aborcja w przypadku zagrożenia życia i zdrowia matki, czy też w przypadku ciąży powstałej w wyniku czynu zabronionego. Istnieje też możliwość dokonania aborcji w przypadku stwierdzenia nieuleczalnej choroby lub poważnej wady płodu. Warto dodać, że możliwość żądania naprawienia krzywd wyrządzonych w okresie prenatalnym dotyczy też kwestii niemajątkowych, a więc np. niepodjęcia przez matkę wymaganego leczenia, co przyczyniło się do powstania uszczerbku na zdrowiu płodu.
Źródło: Banyk Marta, Status prawny dziecka poczętego na tle jego prawa do ochrony życia i zdrowia, wynagradzania szkód doznanych przed urodzeniem oraz ochrony dóbr osobistych matki, materiał ze strony http://cejsh.icm.edu.pl
15. Szymański Łukasz OSPPE, Embrion ludzki – pytanie o status, https://www.researchgate.net/publication/216226534_Embrion_ludzki_-_pytanie_o_status
16, 17. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
18. Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
19. Szymański Łukasz OSPPE, Embrion ludzki – pytanie o status, https://www.researchgate.net/publication/216226534_Embrion_ludzki_-_pytanie_o_status
Jak emocje matki wpływają na płód?
Świadomość, że emocje kobiety w ciąży nie pozostają bez wpływu na jej nienarodzone dziecko, jest niezwykle istotna dla zapewnienia płodowi prawidłowego rozwoju. Trzeba pamiętać, że wydzielane przez matkę pod wpływem emocji hormony mogą przenikać przez łożysko, powodując zbliżone odczucia u płodu20. Szczególnie dobrze zbadany jest wpływ wydarzeń traumatycznych czy chronicznego stresu na płód. Nie oznacza to jednak, że wpływ nie może być pozytywny — mówienie do płodu, puszczanie mu odpowiedniej muzyki, śpiewanie piosenek czy głaskanie brzucha pomagają mu się zrelaksować i zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Ze względu jednak na liczne zagrożenia związane z negatywnym wpływem emocji matki, badania skupiają się przede wszystkim na tym aspekcie. Chociaż niektórych sytuacji stresowych nie da się uniknąć, warto mieć świadomość problemu i zadbać — w miarę możliwości — o komfort psychiczny podczas ciąży.
Traumatyczne przeżycia lub chroniczny stres kobiety w ciąży mogą spowodować u płodu m.in.:
– hamowanie neurogenezy,
– zanik neuronów hipokampa oraz kory przedczołowej,
– przerośnięte jądra migdałowate,
– zaburzoną pracę synaps,
– także zaburzenia plastyczności mózgu21.
Co więcej, z powodu silnego czy przewlekłego stresu u matki dojść może nawet do poronienia czy porodu przedwczesnego. Wiązać się on może również z niską masą urodzeniową noworodka. Na skutek zmian w układzie nerwowym w przyszłości dziecko cierpieć może z powodu zaburzeń osobowości, chorób somatycznych, depresji bądź chorób psychicznych.
Wpływ emocji matki na dziecko ma przede wszystkim charakter biochemiczny. W wyniku takich odczuć jak m.in. lęk, gniew, niepewność, poczucie winy, wewnętrzny chaos, tęsknota, poczucie bezcelowości itp. mamy do czynienia z zmianami w wydzielaniu hormonów związanych ze stresem.
Są to m.in.:
– kortyzol,
– adrenalina,
– endorfiny,
– enkefaliny.
Szczególnie istotne jest wydzielanie kortyzolu (tzw. hormon stresu), którego poziom przy przewlekłym stresie jest nawet 10 razy wyższy niż normalnie. W takiej sytuacji rozwój układu nerwowego płodu może być zaburzony — nadmiernie powiększają się np. struktury odpowiedzialne za emocje, dochodzi do modyfikacji mózgu dziecka.
Jak zmieniają się poszczególne struktury mózgu pod wpływem stresu matczynego?
– Hipokamp: jest strukturą odpowiadającą m.in. za rytm dobowy, pamięć, odczuwanie lęku i rozpoznawanie emocji, także za dobowe wydzielanie hormonów. Prawidłowo działający hipokamp umożliwia również hamowanie reakcji stresowych. Niestety w wyniku przewlekłego lub silnego stresu nie pełni on skutecznie swoich funkcji, powodując zanikanie neuronów i hamując tworzenie nowych. Zaburzenia na etapie neurogenezy u płodu mogą skutkować zmniejszeniem hipokampa, objawami depresji, postawami antyspołecznymi czy też nadpobudliwością.
– Kora przedczołowa: odpowiada m.in. za procesy poznawcze np. regulację reakcji emocjonalnych, kontrolowanie popędów, planowanie różnych działań czy monitorowanie procesów poznawczych oraz zachowania, a także rozpoznawanie co jest dobre, a co złe. Niewłaściwy rozwój kory przedczołowej w skrajnych przypadkach prowadzić może do powstania osobowości narcystycznej, psychopatycznej czy również antyspołecznej. Wyróżnia je m.in. trudność w odróżnieniu dobra od zła, brak wyrzutów sumienia, agresja i nieumiejętność odczuwania empatii.
– Jądra migdałowate: odpowiadają za pamięć emocjonalną oraz szereg negatywnych emocji np. lęk, agresję czy wściekłość. Przy przewlekłym stresie dochodzi do ich powiększenia, co prowadzi do powstania błędnego koła i nasilenia negatywnych odczuć. Powiększenie jąder migdałowatych u płodów matek narażonych na silny stres mają prawdopodobnie charakter adaptacyjny — czyli pozwalają przystosować się do niesprzyjających, stresujących warunków życia22.
Wysokie stężenie kortyzolu we krwi matki, a tym samym w krwi pępowinowej oraz w płynie owodniowym, wiąże się z większym ryzykiem poronienia bądź wystąpienia u dziecka wielu problemów, takich jak m.in.:
– autyzm,
– depresja,
– również zespół Downa,
– ADHD,
– choroby psychiczne i somatyczne,
– także zaburzenia osobowości.
Na szczęście wystąpienie traumy czy silnego stresu u matki w czasie ciąży nie musi przesądzać o pojawieniu się późniejszych problemów u narodzonego dziecka. Kluczowe jest zapewnienie mu silnej więzi emocjonalnej oraz poczucia bezpieczeństwa, co skutkować będzie dużą ilością pozytywnych emocji, a nawet wzrostem neurogenezy, czyli tworzenia nowych neuronów23. Warto zauważyć, że ciąża sama z siebie często jest dla kobiety silnie stresującym wydarzeniem — wiąże się z wieloma zmianami fizycznymi i psychicznymi, z niepokojem o dziecko czy stresem przedporodowym. Dlatego szczególną wagę należy przywiązywać do dbania o samopoczucie psychiczne, treningu relaksacji, ćwiczeń oddechowych czy innych form odpoczynku, które pomagają przyszłej mamie poradzić sobie ze stresującymi sytuacjami i przygotować się do porodu.
Stres ciężarnej kobiety a postnatalne nawyki żywieniowe płodu
Co ciekawe, stres w trakcie ciąży wpływa również na późniejsze nawyki żywieniowe dzieci. Okazuje się, że są dzieci kobiet, które mocno stresowały się podczas ciąży, są bardziej narażone na ryzyko otyłości czy nadwagi. Specyficzny charakter sytuacji stresowej występującej u matki może w znacznym stopniu przyczynić się do powstawania nieprawidłowych wzorców żywieniowych u płodów. Jak to możliwe?
– Za reakcje stresowe odpowiedzialna jest tzw. oś HPA, czyli oś podwzgórze – przysadka – nadnercza. Na kształtowanie wzorca przyszłych nawyków żywieniowych u płodu wpływa kortykoliberyna, uwalniana przez struktury podwzgórza i inicjująca reakcję prowadzącą do wydzielania steroidów w nadnerczach. Jednym z powstających w nadnerczach glikokortykosteroidów jest nazywany hormonem stresu kortyzol, który może przenikać przez barierę łożyskową. Badania wykazały, że dzieci kobiet narażonych w czasie ciąży na przewlekły stres miały w przyszłości podwyższone BMI i zwiększone ryzyko otyłości.
– W sytuacji umiarkowanego stresu, płód jest w stanie ochronić się przed wpływem matczynego kortyzolu. Produkowany przez łożysko enzym tworzy swego rodzaju barierę, przekształcając hormon stresu do jego nieaktywnej formy, nazywanej kortyzonem. Jednak przy nadmiernej ilości kortyzolu ten rodzaj ochrony przestaje działać.
– Wnikające do krwioobiegu płodu glikokortykosteroidy wpływają na funkcjonowanie osi HPA, a także wydzielanie hormonów mających związek z nawykami żywieniowymi jak np. leptyna czy grelina. Zmiany te prowadzić mogą m.in. do spadku poczucia sytości i zwiększenia apetytu.
– Glikokortykosteroidy mają także wpływ na wzrost tkanki tłuszczowej oraz ogólnie ujęty metabolizm — zwiększona aktywność lipazy lipoproteinowej sprzyja np. magazynowaniu lipidów.
Źródło: Szydełko Joanna, Szydełko Magdalena, Piątek Daniel, Tuzim Kamila, Boguszewska-Czubara Anna, Wpływ chronicznego stresu u kobiet w ciąży na kształtowanie się zachowań żywieniowych u ich potomstwa w życiu postnatalnym, materiał ze strony http://cejsh.icm.edu.pl
20. Szydełko Joanna, Szydełko Magdalena, Piątek Daniel, Tuzim Kamila, Boguszewska-Czubara Anna, Wpływ chronicznego stresu u kobiet w ciąży na kształtowanie się zachowań żywieniowych u ich potomstwa w życiu postnatalnym, materiał ze strony http://cejsh.icm.edu.pl
21, 22, 23. Jośko-Ochojska Jadwiga, Traumatyczne przeżycia matki ciężarnej a zdrowie jej dziecka, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-d53e5e60-9694-4602-8cfb-2c3c3bcf0924
Objawy w 24 tygodniu ciąży
W 24 tygodniu ciąży dno macicy znajduje się ok. 4-5 cm nad pępkiem, a odległość od spojenia łonowego wynosi ok. 24 cm24. W tym momencie macica jest już na tyle duża, że u niektórych przyszłych mam powoli powracać może objaw zwiększonego parcia na mocz. Jest on charakterystyczny na pierwszym etapie ciąży; na początku II trymestru zwykle ustępuje, by powrócić w ciąży zaawansowanej. Nie jest to jednak regułą — część kobiet odczuje znów ten problem dopiero pod sam koniec ciąży.
Rosnąca macica uciska również na narządy układu trawiennego oraz przeponę. Może to powodować problemy z niestrawnością, a także zadyszkę czy uczucie duszności. Przez całą ciążę wiele kobiet narzeka też na zaparcia, zgagę, wzdęcia czy gazy.
Większość kobiet odczuwa już również wyraźne bóle dolnego odcinka pleców o różnym nasileniu. Możliwy jest również ból spojenia łonowego. Na szczęście jednak wkrótce zniknąć lub znaczenie zmniejszyć swoje natężenie powinien ból więzadeł macicy25.
Mniej więcej w 24 tygodniu ciąży największe nasilenie osiągają takie zmiany jak wzrost objętości wyrzutowej serca oraz przyspieszenie czynności serca26. Zmienione funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego wiązać się może z różnymi objawami. Takimi jak uczucie duszności, zawroty głowy czy nawet omdlenia, zwłaszcza przy nagłym wstawaniu27. U niektórych kobiet w drugiej połowie ciąży zaobserwować można tzw. zespół hipotensyjny, pojawiający się w pozycji leżącej. Kiedy kobieta leży na plecach, możemy zaobserwować duży spadek ciśnienia tętniczego, związany z uciskaniem żyły głównej dolnej przez macicę, a także z uciskiem aorty i dodatkowym działaniem czynników neurogennych28.
Wśród innych objawów mogących pojawić się w 24 tygodniu ciąży wymienić można m.in.:
– objawy skórne: przebarwienia (np. ostuda czy kresa czarna), rozstępy, tzw. „pajączki”, rumień dłoni,
– zespół cieśni nadgarstka,
– również hiperlordoza ciężarnych (pogłębienie lordozy lędźwiowej spowodowane zmianą środka ciężkości i zwiększające ból dolnego odcinka pleców),
– żylaki, także żylaki odbytu,
– duża ilość wydzieliny pochwowej,
– krwawienia z nosa czy dziąseł,
– także problemy z koncentracją i pamięcią,
– szybko rosnące włosy i paznokcie,
– wyciekanie siary z brodawek sutkowych,
– również puchnięcie stóp, kostek czy dłoni29.
24. Curtis Glade B., Ciąża. 40 kolejnych tygodni, Amber, Warszawa 1997 r.
25. dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
26. Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
27. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
28. prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz Położnictwo i ginekologia tom I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
29. Objawy zebrane na podstawie wszystkich źródeł
Źródła:
– Abrahams Peter, Ciąża. Wszystko, co trzeba wiedzieć od poczęcia do porodu, Świat Książki, Warszawa 2009
– Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
– Źródło: Banyk Marta, Status prawny dziecka poczętego na tle jego prawa do ochrony życia i zdrowia, wynagradzania szkód doznanych przed urodzeniem oraz ochrony dóbr osobistych matki, materiał ze strony http://cejsh.icm.edu.pl
– Curtis Glade B., Ciąża. 40 kolejnych tygodni, Amber, Warszawa 1997 r.
– prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz Położnictwo i ginekologia tom I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
– Czajkowski Krzysztof, Poród na granicy, materiał ze strony http://szkolazimowa.eu/uploads/materialy/perinatologia/2_porod_na_granicy.pdf
– Jośko-Ochojska Jadwiga, Traumatyczne przeżycia matki ciężarnej a zdrowie jej dziecka, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-d53e5e60-9694-4602-8cfb-2c3c3bcf0924
– Kornas-Biela Dorota, Prenatalny rozwój dziecka, http://www.kbroszko.dominikanie.pl/r_prenatalny.htm
– Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
– Dr MacDougall Jane, Ciąża tydzień po tygodniu, MUZA SA, Warszawa 2009
– Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
– Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
– Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
– Rzepka Rafał, Poród przedwczesny, materiał ze strony https://slideplayer.pl/slide/56603/
– dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
– Szydełko Joanna, Szydełko Magdalena, Piątek Daniel, Tuzim Kamila, Boguszewska-Czubara Anna, Wpływ chronicznego stresu u kobiet w ciąży na kształtowanie się zachowań żywieniowych u ich potomstwa w życiu postnatalnym, materiał ze strony http://cejsh.icm.edu.pl
– Szymański Łukasz OSPPE, Embrion ludzki – pytanie o status, https://www.researchgate.net/publication/216226534_Embrion_ludzki_-_pytanie_o_status
Autor:
Marcin
„Rosnąca macica uciska również na narządy układu trawiennego oraz przeponę. Może to powodować problemy z niestrawnością, a także zadyszkę czy uczucie duszności.”
