4 tydzień ciąży to czas, w którym najczęściej dochodzi do implantacji zarodka — zapłodniona komórka jajowa dociera do macicy i zagnieżdża się w przygotowanej na jej przyjęcie błonie śluzowej. Zarodek intensywnie się rozwija, produkując jednocześnie hormon HCG, którego wykrycie w moczu jest często pierwszym sygnałem świadczącym o tym, że kobieta jest w ciąży. Sprawdź, co dokładnie dzieje się teraz z zarodkiem i na czym polega jego implantacja. Przekonaj się też, czy na tym etapie możliwe jest zaobserwowanie objawów ciąży oraz jakie problemy są najczęstsze w tej fazie rozwoju zarodkowego.
- Co dzieje się z ciałem kobiety w 4 tygodniu ciąży?
- Jak rozwija się zarodek w 4 tygodniu ciąży?
- Na czym polega implantacja zarodka?
- Czy kobieta może odczuwać objawy implantacji?
- Pierwsze objawy ciąży: kiedy się pojawiają?
- Ciąża biochemiczna i ektopowa: zaburzenia wczesnej ciąży
Co się dzieje z ciałem kobiety w 4 tygodniu ciąży?
4 tydzień ciąży (wg metody Naegelego) to najczęściej 2 tydzień życia dziecka — do zapłodnienia zachodzi zwykle w 3 tygodniu ciąży. Kolejnym kluczowym momentem jest implantacja zarodka, która ma miejsce zazwyczaj między 6 a 12 dniem od połączenia się komórki jajowej z plemnikiem.
Jeśli nie doszłoby do zapłodnienia, po 4 tygodniu, wraz z menstruacją rozpocząłby się nowy cykl miesięczny. Kiedy kobieta jest w ciąży, następują w jej organizmie liczne zmiany, dzięki którym zarodek może zagnieździć się w macicy i w niej pozostać.
Niezwykle istotne przemiany zachodzą w endometrium, czyli błonie śluzowej macicy. W fazie lutealnej, przypadającej na drugą połowę cyklu miesięcznego, znajduje się ona w tak zwanej fazie wydzielniczej. Na początku tej fazy — zaraz po owulacji — w endometrium zaczynają gromadzić się substancje odżywcze. Rozwój sytuacji w ostatnim tygodniu cyklu zależy od tego, czy doszło do implantacji zarodka.
– Jeżeli doszło do implantacji, mamy do czynienia z przerostem zrębu endometrium, który najpierw ma miejsce wokół zagnieżdżonego zarodka, a następnie obejmuje całą błonę śluzową macicy.
– Gdyby nie doszło do implantacji, błona śluzowa macicy wydzielałaby wysoki poziom prostaglandyn, czyli hormonów odpowiedzialnych za rozpoczęcie menstruacji1.
Co ciekawe, macica rośnie właściwie od samego początku ciąży, choć w pierwszych tygodniach jest to właściwie niezauważalne — zmiany może dostrzec ginekolog przy badaniu ok. 6 tygodnia ciąży.
Hormony w pierwszych tygodniach ciąży:
– HCG, czyli ludzka gonadotropina kosmówkowa, wytwarzana jest przez zarodek po ok. tygodnia od zapłodnienia (wtedy mniej więcej dochodzi do jego implantacji). Hormon ten reguluje wzrost i rozwój zarodka, umożliwia m.in. jego implantację. W ciągu pierwszego trymestru poziom HCG wzrasta, a jego szczyt ma miejsce ok. 11-13 tygodnia; następnie stopniowo spada, wciąż jednak pozostaje dość wysoki. Zbyt niski poziom HCG występuje m.in. przy ciążach ektopowych, czyli pozamacicznych, a także przy samoistnych poronieniach.
– Progesteron, czyli luteina: gdy dojdzie do zapłodnienia, utrzymuje się na wysokim poziomie, przygotowując błonę śluzową macicy do stworzenia odpowiednich warunków dla zarodka. Hamuje skurcze macicy i dojrzewanie nowych pęcherzyków jajnikowych, wpływa na rozluźnienie naczyń krwionośnych, przygotowując je na zwiększony przepływ krwi. Kolejnym jego zadaniem jest rozluźnienie mięśni i przystosowanie więzadeł i ścięgien do powiększającej się macicy. Wpływa również na gęstnienie śluzu szyjkowego, co niweluje ryzyko wniknięcia infekcji z pochwy do macicy.
– Estrogeny: jedną z ich ważniejszych funkcji jest zwiększenie dopływu krwi do różnych narządów, a także zwiększenie elastyczności więzadeł. Mają wpływ na powiększanie się piersi oraz macicy. W trakcie ciąży wytwarzane są przede wszystkim estrogeny w formie estriolu, który m.in. stymuluje rozrost błony śluzowej macicy, pobudza wydzielanie odpowiedzialnej za produkcję mleka prolaktyny oraz hamuje owulację. Zaraz po zapłodnieniu wpływa na grubienie i gęstnienie wyściółki macicy, by była gotowa na implantację.
Źródło: Głodek Aleksandra, Kubiczak Marta, Urbaniak Paulina, Walkowiak Grzegorz, Nowak-Markwitz Ewa, Jankowska Anna, Ludzka gonadotropina kosmówkowa – znany hormon o nieznanych funkcjach, materiał ze strony https://journals.viamedica.pl/, Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
Za zachodzące w ciele zmiany odpowiadają w dużej mierze hormony.
Jeżeli dojdzie do implantacji, w 4 tygodniu ciąży poziom progesteronu zamiast spadać, będzie wzrastać. Na wysokim poziomie utrzyma się również poziom estrogenów. Z kolei poziom FSH nie wzrośnie, jak dzieje się to zwykle na początku nowego cyklu, ponieważ nie będzie konieczna stymulacja dojrzewania nowych pęcherzyków jajnikowych. Najbardziej charakterystyczne będzie jednak rozpoczęcie produkcji HCG — ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej. Ze względu na brak spadku poziomu progesteronu, utrzymywać się będzie podwyższona temperatura ciała (przy braku zapłodnienia spada ona w dniu spodziewanej miesiączki).
1. dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Biomedyczne aspekty płodności, materiał ze strony http://www.emilia.opole.pl/, http://www.emilia.opole.pl/data/files/pnp-3-biomedyczne-aspekty-plodnosci.pdf
Jak rozwija się zarodek w 4 tygodniu ciąży?
W 4 tygodniu ciąży kobieta często nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, że doszło do zapłodnienia. Tymczasem w jej ciele rozwija się już blastocysta. Około tygodnia po zapłodnieniu zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy, która dzięki działaniu hormonów jest już przygotowana na jej przyjęcie.
Zaraz po implantacji zarodka dochodzi do wykształcania się całego układu, którego zadaniem będzie wspomaganie jego funkcji życiowych — zanim w pełni ukształtuje się łożysko, do zaspokajania potrzeb zarodka służy pęcherzyk żółtkowy. Zarodek unosi się w wypełnionych płynem błonach płodowych, które ochrania zewnętrzna warstwa nazywana kosmówką. To właśnie z niej powstanie łożysko; na razie pojawiają się na niej kosmki, czyli wypustki, które później dostarczać będą dziecku tlen oraz substancje odżywcze.
W tym momencie wielkość zarodka to mniej więcej 0,2 mm. Zagnieżdżająca się blastocysta składa się z komórek, które już teraz osiągnęły wysoki stopień specjalizacji. Powoli wyodrębniają się 3 warstwy komórek:
– ektoderma, czyli warstwa zewnętrzna, z której ukształtują się mózg i układ nerwowy, a także paznokcie, włosy, szkliwo zębów, skóra i soczewki oczu,
– mezoderma, czyli warstwo środkowa, ulegnie przekształceniu w mięśnie oraz kościec, serce i układ krwionośny oraz układ rozrodczy,
– entoderma, czyli warstwa wewnętrzna, stworzy układ oddechowy, układ trawienny, cewkę moczową oraz pęcherz2.
2. Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
Na czym polega implantacja zarodka?
Kiedy około 4 dnia po zapłodnieniu zarodek w stadium moruli przedostaje się do macicy, tworzy się w nim jama blastocysty. To moment, od którego zaczynamy nazywać zarodek blastocystą. Składa się ona z dwóch typów komórek:
– embrioblast (nazywany też węzłem zarodkowym), z którego powstanie płód, znajduje się we wnętrzu jamy blastocysty,
– trofoblast, z którego ukształtuje się łożysko, znajduje się w zewnętrznej warstwie blastocysty.
Blastocysta unosi się swobodnie około 2 dni, po czym przytwierdza się do błony śluzowej macicy. Powoduje to rozrastanie się warstwy trofoblastu i jej różnicowanie na dwie kolejne warstwy. Ta znajdująca się na zewnątrz odpowiada za wydzielanie enzymu umożliwiającego dalsze zagnieżdżanie się, a także trawiącego składniki endometrium i w ten sposób odżywiającego rozwijający się zarodek. To właśnie zewnętrzna warstwa trofoblastu wytwarza też HCG.
Po zakończonej implantacji zarodek wytwarza kolejne warstwy komórek, będące zalążkami ektodermy, mezodermy i entodermy, a także pęcherzyka żółtkowego3.
Ile czasu trwa okres zarodkowy?
O okresie zarodkowym, czyli embrionalnym, mówi się od momentu zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy. Następuje to zazwyczaj około 6-12 dni od momentu zapłodnienia.
Wcześniejszą fazę życia prenatalnego określa się czasem jako okres jaja płodowego.
Okres zarodkowy kończy się, kiedy zarodek wykształci już wszystkie narządy. Dzieje się to ok. 8 tygodnia życia płodowego, czyli — zgodnie z regułą Naegelego — ok. 11 tygodnia ciąży. Wtedy rozpoczyna się okres płodowy.
Możemy też spotkać się z podziałem okresu zarodkowego na dwa etapy:
– rozwój tzw. listków zarodkowych, czyli entodermy, ektodermy i mezodermy (ok. 2-3 tydzień życia płodowego),
– rozwój zarodkowy (ok. 4-8 tydzień życia płodowego).
Źródło: Pierwsze etapy rozwoju zarodka, materiały ze strony Katedry Anatomii UJ CM, http://www.katedra-anatomii.cm-uj.krakow.pl/sites/default/files/Pierwsze%20etapy%20rozwoju%20zarodka.pdf, dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Prenatalny okres życia dziecka, materiały ze strony http://www.emilia.opole.pl/
3. Pierwsze etapy rozwoju zarodka, materiały ze strony Katedry Anatomii UJ CM, http://www.katedra-anatomii.cm-uj.krakow.pl/sites/default/files/Pierwsze%20etapy%20rozwoju%20zarodka.pdf
Czy kobieta może odczuwać objawy implantacji?
Wiele kobiet nie odczuwa żadnych symptomów związanych z implantacją zarodka w błonie śluzowej macicy. Zdarza się jednak, że jego zagnieżdżeniu towarzyszy tzw. krwawienie lub plamienie implantacyjne.
Ponieważ zarodek zagnieżdża się w przypadkowym miejscu, możliwe jest, ze naruszy ścianę przebiegającego tam naczynia krwionośnego. Jest to z reguły lekkie krwawienie, a raczej plamienie lub brudzenie, które czasami kobiety biorą mylnie za początek menstruacji. Krew jest najczęściej brązowawa lub ciemnoczerwona, nie powinno być w niej skrzepów. Plamienie implantacyjne nie wywołuje też zwykle żadnych dolegliwości bólowych.
Pierwsze objawy ciąży: kiedy się pojawiają?
Pierwsze objawy ciąży to dla osób planujących dziecko niezwykle emocjonujący temat. Jeśli potencjalna ciąża budzi w nas silne emocje (nieważne — pozytywne czy negatywne), mamy skłonności do nadinterpretowania różnych objawów. Nie jest to trudne, zwłaszcza że często wczesne objawy ciąży podobne są do tych zwiastujących nadejście menstruacji.
Należy jednak pamiętać, że w 4 tygodniu nie występują jeszcze żadne pewne objawy ciąży (patrz ramka). Chociaż test ciążowy bazujący na poziomie stężenia hormonu HCG w moczu może dać już wynik pozytywny, istnieje też ryzyko otrzymania wyniku fałszywie ujemnego — stężenie HCG może jeszcze nie być wystarczająco wysokie. Dlatego lepiej jest poczekać z wykonaniem testu do kilku dni po terminie krwawienia miesięcznego.
Oczywiście zdarza się, że kobieta niemal od razu wyczuwa, że jest w ciąży. Do wczesnych objawów ciąży należą m.in.:
– powiększenie piersi, ich mrowienie i tkliwość,
– rozpulchnienie szyjki macicy,
– zasinienie pochwy oraz szyjki macicy,
– uczucie senności i zmęczenie,
– dziwne uczucie w podbrzuszu,
– nudności, metaliczny posmak w ustach, zmiany w odczuwaniu smaku czy zapachów,
– częstsze oddawanie moczu4.
Większość tych objawów jest niespecyficzna i odczuwana na tym etapie jedynie przez niektóre kobiety. Dlatego warto pohamować emocje i poczekać, aż możliwe będzie potwierdzenie ciąży.
Objawy ciąży: przypuszczalne, prawdopodobne i pewne:
– Przypuszczalne: zatrzymanie miesiączki, bóle i powiększenie piersi, nudności i wymioty, częste oddawanie moczu, zmęczenie i senność.
– Prawdopodobne: pozytywny wynik testu ciążowego, powiększenie brzucha, zmiany w wyglądzie szyjki macicy.
– Pewne: potwierdzające ciążę badanie USG, wyczucie ruchów płodu, monitorowanie aktywności serca płodu.
Źródło: dr n. med. Maja Kufelnicka-Babout, Ciąża o przebiegu prawidłowym i opieka przedporodowa, http://perinatologia.umed.pl/wp-content/uploads/2016/10/Ci%C4%85%C5%BCa-o-przebiegu-prawid%C5%82owym-i-opieka-przedporodowa.pdf
4. Heather Welford, Do startu, gotowi, Dziecko!, Health Scotland 2004, wersja polska dostępna w formie ebooka http://www.nhsgrampian.org/files/Ready%20Steady%20Baby%20Booklet%20in%20Polish%20March%202006.pdf
Ciąża biochemiczna i ektopowa: zaburzenia wczesnej ciąży
Implantacja zarodka oraz początkowa faza jego rozwoju to kluczowe momenty, w których wiele rzeczy może pójść nie tak. Dlatego na tak wczesnym etapie często dochodzi do różnego rodzaju nieprawidłowości, z których kobieta często nie zdaje sobie nawet sprawy.
Jednym z problemów jest tzw. ciąża biochemiczna, czyli taka, która nie zostaje potwierdzona w badaniu obrazowym. W tej sytuacji kobieta może wykonać test ciążowy z pozytywnym wynikiem, jednak ciąża nie potwierdzi się przy podczas USG. To przypadek samoistnego poronienia na bardzo wczesnym etapie. O poronieniu mówimy, kiedy dojdzie do zakończenia ciąży przed jej 22 tygodniem bądź zanim masa ciała płodu osiągnie 500 g. Nawet 15-20% ciąż kończy się samoistnym poronieniem. Ponieważ aż 80% z nich ma miejsce w pierwszych 12 tygodniach ciąży, a połowa wszystkich poronień następuje jeszcze przed implantacją zarodka5, kobieta bardzo często nie zdaje sobie nawet sprawy z tego, że była w ciąży — jajo płodowe zostaje wydalone w czasie krwawienia menstruacyjnego, które nie musi odbiegać od normy. W przypadku poronienia przed 10 tygodniem ciąży organizm zazwyczaj oczyszcza się samoistnie.
Objawy wczesnego poronienia:
Silne krwawienie, bóle podbrzusza. Ze względu na to, że wczesne poronienie często występuje w czasie spodziewanej miesiączki, nierzadko kobieta nie jest nawet świadoma, że je przeszła.
Przyczyny wczesnego poronienia:
Przede wszystkim czynniki genetyczne (wady chromosomowe zarodka), nieprawidłowa budowa narządów rozrodczych kobiety, zaburzenia hormonalne, infekcje wirusowe i bakteryjne, zwalczanie zarodka przez układ immunologiczny matki, niewyjaśnione przyczyny6.
Innym problemem, związanym bezpośrednio z nieprawidłowym przebiegiem implantacji zarodka, jest ciąża ektopowa, czyli ciąża pozamaciczna. Dochodzi do niej, kiedy zapłodnione jajo rozwija się w niewłaściwym miejscu np. w jajniku, szyjce macicy, brzuchu czy w jajowodzie (tzw. „ciąża jajowodowa”). Taka ciąża często po prostu przestaje się rozwijać i zostaje wchłonięta, jak w przypadku wczesnego poronienia. Może jednak dość do poronienia w jajowodzie lub dalszego wzrostu zarodka w nieodpowiednim miejscu, co stwarzać może zagrożenie i wymaga interwencji lekarza.
Objawy ciąży ektopowej:
Zazwyczaj pojawiają się od 4 do 10 tygodnia ciąży; ból podbrzusza, ból promieniujący do barku, nieregularne plamienia, problemy z układem trawiennym, zatrzymanie miesiączki i inne objawy ciąży, omdlenia.
Przyczyny ciąży ektopowej:
Przede wszystkim wady w funkcjonowaniu jajowodów np. uszkodzenie, zwężenie lub zrosty na skutek przebytych operacji czy infekcji, niewłaściwa budowa jajowodów spowalniająca transport zapłodnionego jaja w kierunku macicy7.
Przyczyny problemów z implementacją zarodka:
Implantacja zapłodnionego jaja to bardzo ważny moment — po implantacji ryzyko poronienia spada z 50% do 12-24% (w okresie poimplantacyjnym). Wśród częstych przyczyn problemów z zagnieżdżeniem zarodka wymienić można m.in.:
– przyczyny anatomiczne, zwłaszcza wrodzone wady macicy czy zrosty wewnątrzmaciczne, które upośledzają cały proces implantacji. Utrudniają także utrudniają prawidłowy przepływ krwi w miejscu zagnieżdżenia zapłodnionego jaja,
– zaburzenia hormonalne, zwłaszcza te w fazie lutealnej, wpływające na nieprawidłowe funkcjonowanie ciałka żółtego, które jest kluczowe dla wczesnego rozwoju zarodka oraz samego procesu implantacji; do takich zaburzeń należą m.in. hiperandrogenizm, zespół policystycznych jajników czy hiperprolaktynemia.
Źródło: Magdalena Lewicka, Magdalena Sulima, Maria Pyć, Barbara Stawarz, Charakterystyka poronień i prawa przysługujące kobiecie po stracie ciąży, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0006/67227/59-01_123-129.pdf
5. Magdalena Lewicka, Magdalena Sulima, Maria Pyć, Barbara Stawarz, Charakterystyka poronień i prawa przysługujące kobiecie po stracie ciąży, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0006/67227/59-01_123-129.pdf
6. Materiały ze strony www.poronilam.pl https://www.poronilam.pl/poronienie/ciaza-biochemiczna/, https://www.poronilam.pl/wp-content/uploads/2016/01/poradnik_poronilampl.pdf
7. Ciąża ektopowa, poradnik ze strony Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, http://www.gpsk.am.poznan.pl/upload/files/materialy_informacyjne/CiazaEktopowa_12_10_2016.pdf
Źródła:
– Ciąża ektopowa, poradnik ze strony Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, http://www.gpsk.am.poznan.pl/upload/files/materialy_informacyjne/CiazaEktopowa_12_10_2016.pdf
– dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Biomedyczne aspekty płodności, materiał ze strony http://www.emilia.opole.pl/
– J. w., Prenatalny okres życia dziecka, materiały ze strony http://www.emilia.opole.pl/
– dr n. med. Maja Kufelnicka-Babout, Ciąża o przebiegu prawidłowym i opieka przedporodowa, http://perinatologia.umed.pl/wp-content/uploads/2016/10/Ci%C4%85%C5%BCa-o-przebiegu-prawid%C5%82owym-i-opieka-przedporodowa.pdf
– Głodek Aleksandra, Kubiczak Marta, Urbaniak Paulina, Walkowiak Grzegorz, Nowak-Markwitz Ewa, Jankowska Anna, Ludzka gonadotropina kosmówkowa-znany hormon o nieznanych funkcjach, materiał ze strony https://journals.viamedica.pl/
– Heather Welford, Do startu, gotowi, Dziecko!, Health Scotland 2004, wersja polska dostępna w formie ebooka http://www.nhsgrampian.org/files/Ready%20Steady%20Baby%20Booklet%20in%20Polish%20March%202006.pdf
– Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
– Magdalena Lewicka, Magdalena Sulima, Maria Pyć, Barbara Stawarz, Charakterystyka poronień i prawa przysługujące kobiecie po stracie ciąży, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0006/67227/59-01_123-129.pdf
– Materiały ze strony www.poronilam.pl https://www.poronilam.pl/poronienie/ciaza-biochemiczna/, https://www.poronilam.pl/wp-content/uploads/2016/01/poradnik_poronilampl.pdf
– Pierwsze etapy rozwoju zarodka, materiały ze strony Katedry Anatomii UJ CM, http://www.katedra-anatomii.cm-uj.krakow.pl/sites/default/files/Pierwsze%20etapy%20rozwoju%20zarodka.pdf
Autor:
Piotr
„W 4 tygodniu ciąży kobieta często nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, że doszło do zapłodnienia. Tymczasem w jej ciele rozwija się już blastocysta.”
