5 tydzień ciąży to moment, kiedy kobieta zwykle orientuje się, że doszło do zapłodnienia. Brak miesiączki jest często pierwszym świadczącym o tym sygnałem, który może zostać wstępnie potwierdzony przez wykonanie powszechnie dostępnego testu ciążowego, bazującego na wykrywaniu hormonu HCG w moczu. Dowiedz się, jak działa test ciążowy i jak wykonać go prawidłowo. Sprawdź też, jakie objawy mogą towarzyszyć kobiecie w 5 tygodniu ciąży, kiedy zaplanować pierwszą wizytę u ginekologa i jak dbać o siebie oraz rozwijające się dziecko.
- Co dzieje się z ciałem kobiety w 5 tygodniu ciąży?
- Jak rozwija się zarodek w 5 tygodniu ciąży?
- Jak działa test ciążowy?
- Wczesne objawy i potwierdzenie ciąży
- Kiedy udać się do ginekologa?
- Jak dbać o siebie we wczesnej ciąży?
Co się dzieje z ciałem kobiety w 5 tygodniu ciąży?
5 tydzień ciąży to moment, w którym kobieta najczęściej dowiaduje się, że doszło do poczęcia nowego życia. Świadczącym o tym sygnałem jest zwykle brak spodziewanego krwawienia miesięcznego — gdyby nie zapłodnienie, wraz z krwawieniem z dróg rodnych rozpocząłby się nowy cykl menstruacyjny. Spóźniająca się miesiączka skłania kobietę do wykonania testu ciążowego. Ponieważ zagnieżdżony w błonie śluzowej macicy zarodek wytwarza hormon HCG, czyli ludzką gonadotropinę kosmówkową, wynik testu powinien być już pozytywny.
W ciele kobiety nadal utrzymuje się wysoki poziom estrogenów oraz progesteronu — będzie on rosnąć aż do porodu. Wzrastać będzie również poziom HPL, czyli ludzkiego laktogenu łożyskowego, którego naukowa nazwa to somatomammotropina kosmówkowa. Ten hormon od 5 tygodnia ciąży wytwarzany jest w całości przez rozwijające się łożysko. Odpowiada m.in. za:
– rozwój piersi kobiety i ich przygotowanie do laktacji,
– wytwarzanie białka przez łożysko,
– ułatwienie przenikania składników odżywczych do płodu poprzez zmianę gospodarowania glukozą i wychwytywanie insuliny.
Wśród innych hormonów ciążowych wytwarzanych od początku ciąży znajduje się też prolaktyna, której zadaniem jest pobudzanie produkcji mleka. Jej wytwarzanie reguluje przedni płat przysadki mózgowej1.
Ważne zmiany zachodzą w endometrium, czyli błonie śluzowej macicy. Podczas implantacji endometrium znajduje się zazwyczaj w fazie wydzielniczej, dla której charakterystyczne jest rozpulchnienie oraz przekrwienie. Pod wpływem wysokiego poziomu progesteronu błona śluzowa pozostaje nadal przerośnięta i rozpulchniona; endometrium w czasie ciąży nazywa się doczesną ciążową.
Można wyróżnić trzy odcinki doczesnej:
– podstawową,
– torebkową,
– ścienną.
To właśnie reakcja zachodząca między rozwijającą się kosmówką i doczesną pozwala na stworzenie trwałego połączenia macicy z zarodkiem. Na późniejszym etapie rozwoju zarodka kosmówka podzieli się na gładką (pozbawioną kosmków) i kosmatą, a z połączenia kosmówki kosmatej i doczesnej podstawowej powstanie łożysko.
Warto wiedzieć
Czym są błony płodowe?
Określenia „błony płodowe” używamy w odniesieniu do powstających z udziałem zygoty struktur, które jednak nie stanowią zarodka. Są to struktury pomocnicze, pełniące przede wszystkim funkcję ochronną, ale też służące odżywieniu zarodka i usuwaniu substancji powstających podczas przemiany materii.
– Pęcherzyk żółtkowy: we wczesnej fazie rozwoju wspiera odżywianie zarodka, później naczynia krwionośne, jego ściany ulegają połączeniu z będącymi w fazie rozwoju naczyniami krwionośnymi zarodka. Na dalszym etapie zostaje wbudowany w ciało zarodka.
– Omocznia: powstaje ok. 3 tygodnia życia zarodka, służy do magazynowania zbędnych produktów przemiany materii, na późniejszym etapie rozwoju zanika.
– Owodnia: przezroczysta, cienka, ale mocna błona, w której znajduje się płyn owodniowy — jego objętość w czasie ciąży stopniowo wzrasta. Płyn owodniowy składa się w 99% z wody, a także z białka i glukozy oraz elementów nieorganicznych. Dzięki umiejscowieniu w owodni i płynie owodniowym zarodek może swobodnie się poruszać, jest też chroniony przed urazami i utrzymywany w odpowiedniej temperaturze. Obecność złuszczonego nabłonka zarodka w tych strukturach umożliwia też wykonywanie badań prenatalnych.
– Kosmówka: to zewnętrzna błona płodowa, z której wykształci się łożysko. W 2 i 3 tygodniu życia zarodkowego kosmówka przechodzi szereg przemian i gwałtownie się rozwija, tworząc wypustki nazywane kosmkami, najpierw pierwszorzędnymi, potem drugorzędnymi, a w końcu trzeciorzędnymi, czyli ostatecznymi (pod koniec 5 tygodnia ciąży).
Źródło: Embriologia, materiały ze strony Pomorskiego uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0005/58442/IWLA_Embriologia-II_2013.pdf
1. Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
2. Embriologia, materiały ze strony Pomorskiego uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0005/58442/IWLA_Embriologia-II_2013.pdf
Jak rozwija się zarodek w 5 tygodniu ciąży?
5 tydzień ciąży to 3 tydzień życia dziecka. Z reguły w tym momencie zarodek jest już zagnieżdżony w błonie śluzowej macicy, jednak zdarza się, że dopiero teraz dochodzi do implantacji — musimy brać pod uwagę, że każdy cykl miesięczny kobiety, każda ciąża i rozwój zarodka czy płodu przebiegają inaczej i mogą występować niewielkie różnice w czasie. Okres ten jest kluczowy dla rozwoju centralnego systemu nerwowego; pod koniec 3 tygodnia zaczyna też bić serce (ok. 21 dnia życia zarodka)3.
W 5 tygodniu ciąży kończy się tak zwany okres tworzenia listków zarodkowych, który rozpoczyna się po implantacji zapłodnionego jaja w endometrium. Listki zarodkowe to wyspecjalizowane zespoły komórek, z których później rozwiną się konkretne narządy i układy. Powstają one w procesie nazywanym gastrulacją. Ludzki zarodek posiada trzy listki zarodkowe: mezodermę, ektodermę i entodermę.
Proces gastrulacji trwa około dwóch tygodni — rozpoczyna się od powstania smugi pierwotnej, następnie struny grzbietowej oraz wspomnianych trzech listków zarodkowych. Struna grzbietowa jest podstawą do powstania kręgosłupa oraz kości głowy, a także do umiejscowienia trzonów kręgów.
Na początku 5 tygodnia ciąży dochodzi do zróżnicowania znajdujących się na ścianie pęcherzyka żółtkowego komórek mezodermy i powstania komórek naczyń krwionośnych oraz komórek krwiotwórczych4. W tym tygodniu dochodzi też do zamknięcia komórki nerwowej; zaczynają różnicować się tarczyca, układ moczowy i wątroba. Pod koniec tego okresu aktywne są już komórki mięśnia sercowego5.
W 3 tygodniu swojego życia zarodek ma ok. 2,5 mm wielkości6. Z wyglądu przypomina nieco kijankę lub krewetkę, pływającą w wodach płodowych.
3. Wojciech Krężel, Początek człowieka z biologicznego punktu widzenia, http://fides-ratio.pl/fides-ratio/wp-content/uploads/nagrania/edycjaIII/prezentacja_Krezel.pdf
4. Pierwsze etapy rozwoju zarodka, materiały ze strony Katedry Anatomii UJ CM, http://www.katedra-anatomii.cm-uj.krakow.pl/sites/default/files/Pierwsze%20etapy%20rozwoju%20zarodka.pdf
5. Wojciech Krężel, Początek człowieka z biologicznego punktu widzenia, http://fides-ratio.pl/fides-ratio/wp-content/uploads/nagrania/edycjaIII/prezentacja_Krezel.pdf
6. Hieronim Bartel, Embriologia: podręcznik dla studentów, 1995
Jak działa test ciążowy?
Test ciążowy to jeden z najbardziej rozpowszechnionych testów diagnostycznych, które wykonujemy samodzielnie w domu. Kiedy kobiecie spóźnia się miesiączka, a jednocześnie podejrzewa, że może być w ciąży, zapewne uda się do apteki po taki test. Warto więc wiedzieć, na jakiej zasadzie działa.
Testy ciążowe wykrywają hormon HCG w moczu. Jest on wytwarzany przez zagnieżdżającego się w błonie śluzowej macicy zarodka — implantacja następuje ok. 6-12 dni po zapłodnieniu, czyli najczęściej w 4 tygodniu ciąży. Co ciekawe, synteza HCG ma miejsce na niezwykle wczesnym etapie rozwoju, kiedy zarodek składa się zaledwie z 6-8 komórek, a jego wydzielanie rozpoczyna się na etapie blastocysty. Podczas pierwszego trymestru co 48-72 godziny podwaja się stężenie tego hormonu7.
Na rynku znajdziemy kilka rodzajów testów ciążowych:
– testy płytkowe: konieczne jest zebranie moczu do naczynia, a potem naniesienia kilku jego kropel na specjalną płytkę,
– paskowe: w zebranym do naczynia moczu umieszczamy specjalny pasek,
– testy strumieniowe: umieszczamy je bezpośrednio pod strumieniem moczu.
Wszystkie te testy wykrywają hormon HCG dzięki reakcji immunologicznej, która zachodzi między tym hormonem a znajdującymi się w teście przeciwciałami. Jeśli w moczu znajdzie się HCG, w okienku testowym pojawi się zabarwiona na czerwono linia testowa („linia T”). Będzie to tzw. „druga kreska” — pierwszą stanowi linia kontrolna („linia C”), wskazująca, że test został prawidłowo przeprowadzony. Jedna kreska oznacza więc brak ciąży, dwie kreski — jej wysokie prawdopodobieństwo. Jeśli nie pokaże się żadna kreska, mamy zapewne do czynienia z niewłaściwym przeprowadzeniem testu lub jego wadami. Opisana wyżej metoda nazywana jest chromatografią immunologiczną, a czułość diagnostyczna wynosi w tym przypadku 99,5%8.
Może jednak się zdarzyć, że wynik będzie zafałszowany: fałszywie dodatni lub fałszywie ujemny.
Z wynikiem fałszywie dodatnim możemy mieć do czynienia w przypadku:
– gdy kobieta jest po porodzie lub po poronieniu,
– gdy kobieta jest w okresie menopauzy,
– przy chorobach takich jak rak endometrium,
– przy zaśniadzie groniastym (choroba polegająca na implantacji nieprawidłowo zapłodnionej komórki jajowej),
– po piciu alkoholu.
Wynik fałszywie ujemny może być natomiast efektem:
– zrobienia testu w zbyt wczesnej fazy ciąży,
– zrobienia testu w bardzo zaawansowanej ciąży, kiedy poziom HCG jest zbyt wysoki do wykrycia w ten sposób,
– zbyt małej ilości HCG wynikającej np. z rozcieńczenia moczu czy ciąży pozamacicznej9.
Jak prawidłowo wykonać test ciążowy?
– W którym dniu cyklu wykonać test ciążowy? Implantacja zarodka i rozpoczęcie wytwarzania HCG mają zwykle miejsce między 6 a 12 dniem od zapłodnienia. Już wtedy możliwe jest wykrycie HCG w moczu. Zdarza się jednak, że poziom hormonu będzie zbyt niski i test da nieprawidłowy wynik. Dlatego najlepiej jest wykonać go w dniu spodziewanej miesiączki lub kilka dni później.
– O jakiej porze dnia wykonać test ciążowy? Możemy go wykonać o każdej porze dnia, jednak warto pamiętać, że rano stężenie HCG w moczu jest najwyższe. Ma to znaczenie zwłaszcza wtedy, gdy wykonujemy test wcześnie, jeszcze przed terminem spodziewanej miesiączki.
– Jak wykonać test? Przede wszystkim zgodnie z instrukcją, którą zawsze należy przeczytać. Ważne jest, by nie zanieczyścić niczym próbki moczu. Musimy też dokładnie pilnować czasu i np. nie odczytywać wyniku po zbyt długim okresie oczekiwania. Sprawdźmy też zawsze, czy test nie jest przeterminowany.
Przeczytaj także: Test ciążowy – kiedy zrobić, czy jest wiarygodny?
7. Głodek Aleksandra, Kubiczak Marta, Urbaniak Paulina, Walkowiak Grzegorz, Nowak-Markwitz Ewa, Jankowska Anna, Ludzka gonadotropina kosmówkowa – znany hormon o nieznanych funkcjach, materiał ze strony https://journals.viamedica.pl/
8. Monika Olczyk, Lucyna Bułaś, Aleksandra Konieczny, Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej, http://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/05-2010/11%20%20Diagnostyczne%20testy%20medyczne.pdf
9. Test ciążowy zasady działania, materiał ze strony www.badaniaprenatalne.pl, https://badaniaprenatalne.pl/wp-content/uploads/2015/07/poradnik_test_ciazowy_zasady_dzialania.pdf
Wczesne objawy ciąży i potwierdzenie ciąży
Wczesne objawy ciąży to temat bardzo delikatny i złożony, ponieważ każda kobieta może mieć w tym ważnym momencie inne odczucia — niektóre panie od razu zauważą dość wyraźne objawy, inne z kolei będą czuć się tak samo jak zwykle. Dlatego warto pamiętać, że jest to kwestia indywidualna — nie ma „złych” i „dobrych” reakcji.
Jednym z pierwszym przypuszczalnych objawów ciąży jest zatrzymanie miesiączki, która powinna nadejść wraz z rozpoczęciem nowego cyklu menstruacyjnego. Kobieta może też zauważyć, że jej podstawowa temperatura ciała pozostaje na podwyższonym poziomie, tak jak podczas fazy lutealnej (w dniu menstruacji doszłoby do jej obniżenia). Objawem prawdopodobnym jest już pozytywny wynik testu ciążowego, który można wykonać w 5 tygodniu ciąży. Warto pamiętać, że istnieje też możliwość zmierzenia stężenia HCG w krwi — ten pomiar będzie jeszcze dokładniejszy. Pewne objawy to dopiero potwierdzające ciążę badanie USG, wyczucie ruchów płodu czy monitorowanie aktywności jego serca. Otrzymując pozytywny wynik testu ciążowego, mamy jednak ponad 99% szans na to, że jesteśmy w ciąży.
W 5 tygodniu ciąży jest już możliwe potwierdzenie ciąży poprzez USG dopochwowe.
Takie badanie pozwala m.in. na uwidocznienie jaja płodowego oraz zlokalizowanie go, a także na ustalenie wieku ciąży. Nie istnieją badania świadczące o tym, że USG może być w jakikolwiek sposób szkodliwe dla dziecka. Jednak ze względu na to, że pierwsze 6-8 tygodni ciąży wiąże się z intensywnym rozwojem i kształtowaniem się najważniejszych struktur zarodka, rekomendowane jest wykonywanie USG ok. 10 tygodnia ciąży. Badanie USG w 5 tygodniu ciąży przeprowadza się zwykle w uzasadnionych przypadkach np. przy podejrzeniu ciąży pozamacicznej lub ryzyku poronienia10.
5 tydzień ciąży to czas, kiedy część kobiet zauważa powiększenie i zwiększoną wrażliwość piersi. Możliwe jest odczuwanie senności i zmęczenia, a także częste oddawanie moczu. Ze względu na zwiększony dopływ krwi pochwa, szyjka macicy oraz wargi sromowe nabierają charakterystycznej sinej barwy. Charakterystyczna jest też tzw. „huśtawka nastrojów”, związana ze zmianami hormonalnymi, a także z emocjami wywołanymi odkryciem, że doszło do zapłodnienia. Część kobiet już na tym etapie może odczuwać takie objawy jak nudności, zaostrzenie węchu czy zmiana smaku, jednak najczęściej są one zauważane w kolejnych tygodniach11.
Przeczytaj także: Pierwsze objawy ciąży – jak je rozpoznać?
10. Badanie ultrasonograficzne we wczesnej ciąży, strona www.ginekolog.pl, http://www.ginekolog.pl/publikacje/7082-badanie-ultrasonograficzne-wczesnej-ciazy/
11. Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
Kiedy udać się do ginekologa
Kiedy test ciążowy daje wynik pozytywny, udajemy się do ginekologa, aby potwierdzić ciążę. Badanie ginekologiczne należy przeprowadzić do 7-8 tygodnia ciąży, można to jednak zrobić wcześniej.
Ta pierwsza wizyta jest niezwykle istotna — w trakcie jej trwania lekarz przeprowadzi tzw. wywiad położniczy. Pytania dotyczyć będą m.in. chorób przebytych przez kobietę czy pojawiających się w rodzinie wad genetycznych. To także odpowiedni moment na założenie karty ciąży oraz wyznaczenie PTM, czyli planowanego terminu porodu.
Oprócz tego przeprowadzone zostanie badanie ginekologiczne, podczas którego lekarz będzie mógł zbadać ułożenie i wielkość macicy. Przyszłe mamy czeka też pomiar ciśnienia, ważenie, badanie piersi oraz badanie cytologiczne. Podczas pierwszej wizyty może być też wykonane badanie USG — wszystko zależy jednak od tego, kiedy do niej dojdzie. Na tej wizycie otrzymamy również skierowanie na obowiązkowe badania, które należy wykonać w kolejnych tygodniach ciąży. Lekarz podpowie nam też, jak dbać o siebie i w razie potrzeby przepisze odpowiednie suplementy12.
Pierwsza wizyta u lekarza: jak się przygotować?
Wybierając się na pierwszą wizytę u lekarza, warto przygotować:
– wyniki cytologii (najbardziej aktualne),
– zapisaną datę ostatniej miesiączki,
– zapisaną długość cykli menstruacyjnych,
– listę przyjmowanych leków wraz z dawkami,
– listę przebytych poważnych chorób i hospitalizacji,
– daty ewentualnych wcześniejszych ciąż i poronień,
– wagi urodzeniowe ewentualnych dzieci,
– choroby przewlekłe i wady genetyczne w rodzinie,
– ewentualnie wyniki wykonanych już badań np. oznaczenie grupy krwi.
12. Materiały ze strony www.badaniaprenatalne.pl, https://badaniaprenatalne.pl/kiedy_badania_w_ciazy/, https://badaniaprenatalne.pl/ciaza-pierwsza-wizyta-u-lekarza/
Jak dbać o siebie we wczesnej ciąży?
Warto zacząć szczególnie dbać o siebie już na etapie planowania ciąży. Jednak gdy dowiadujemy się, że doszło do zapłodnienia, jest to naprawdę konieczne — tryb życia kobiety ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój zarodka, zwłaszcza w pierwszych tygodniach jego istnienia. Na co trzeba zwrócić uwagę?
– Przyjmowanie suplementów diety z kwasem foliowym:
Kwas foliowy to jedna z witamin z grupy B, szczególnie istotna dla prawidłowego rozwoju płodu, przede wszystkim w I trymestrze. Znacząco niweluje ryzyko wystąpienia wad cewki nerwowej oraz innych wad wrodzonych. Dzienną porcję kwasu foliowego pomoże ustalić lekarz, standardowo wynosi 400 mcg, czyli 0,4 mg dziennie. Warto też sięgnąć po produkty żywnościowe zawierające kwas foliowy np. brokuły, zielona fasolka, szpinak, rośliny strączkowe czy płatki zbożowe.
– Rezygnacja z używek (tytoń, alkohol, środki odurzające).
Palenie tytoniu skutkować może najpierw trudnościami w prawidłowym funkcjonowaniu łożyska, potem utrudnieniem dostarczania substancji odżywczych dziecku, zwiększeniem ryzyka przedwczesnego porodu czy zahamowaniem rozwoju płodu. Negatywny wpływ na dziecko mają też każde, nawet niewielkie, ilości alkoholu — mogą stać się przyczyną wystąpienia tzw. alkoholowego zespołu płodowego, powodującego zaburzenia wzrostu i rozwoju oraz uszkodzenie systemu nerwowego. W przypadku środków odurzających dochodzi do przechodzenia toksycznych substancji przez łożysko. Dostają się one do krwioobiegu płodu, przez co rośnie ryzyko poronienia, odklejenia łożyska czy przedwczesnego porodu. Zażywanie narkotyków w ciąży może skutkować uszkodzeniami mózgu dziecka, a nawet wystąpieniem u niego po porodzie zespołu odstawienia.
– Unikanie zagrożeń środowiskowych
Np. kontaktu z silnymi chemikaliami czy promieniowania rentgenowskiego.
– Zachowanie szczególnej ostrożności podczas zażywania leków:
Jeśli przyjmujemy jakieś leki na stałe, skonsultujmy to z lekarzem podczas pierwszej wizyty. Ostrożność należy zachować także przy stosowaniu leków czy suplementów ziołowych.
– Pilnowanie zdrowej diety,
Dostarczającej organizmowi niezbędnych witamin i minerałów m.in. witamin A, C, D, E i witamin z grupy B, wspomnianego już kwasu foliowego, żelaza, wapnia i cynku, a także picie dużej ilości wody. Warto też ograniczyć spożycie kofeiny, która poprzez działanie moczopędne wypłukuje z organizmu ważne witaminy i minerały. Kobiety będące wegetariankami lub wegankami powinny skonsultować swoją dietę z lekarzem — być może konieczna będzie suplementacja w celu zapewnienia odpowiedniej ilości witaminy B12, żelaza czy wapnia.
– Unikanie ryzykownych produktów żywnościowych, które mogą być skażone takimi bakteriami jak salmonella, e. coli czy listeria
Np. niepasteryzowane mleko, surowe i gotowane na miękko jajka, lody z automatów, sery z niebieską pleśnią, sery typu brie oraz camembert, pasztety. Aby uniknąć toksoplazmowy należy dokładnie myć owoce i warzywa, starannie gotować mięso i pilnować, by wszystkie akcesoria mające kontakt z surowym mięsem zostały dokładnie umyte przed dalszym użyciem13.
13. Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
Źródła:
– Badanie ultrasonograficzne we wczesnej ciąży, strona www.ginekolog.pl, http://www.ginekolog.pl/publikacje/7082-badanie-ultrasonograficzne-wczesnej-ciazy/
– dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Jak powstaje nowe życie, materiał ze strony http://www.emilia.opole.pl/, http://www.emilia.opole.pl/data/files/rpd-4-prenatalny-okres-zycia-czlowieka.pdf
– dr Emilia Lichtenberg-Kokoszka, Prenatalny okres życia dziecka, materiały ze strony http://www.emilia.opole.pl/
– Embriologia, materiały ze strony Pomorskiego uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0005/58442/IWLA_Embriologia-II_2013.pdf
– Głodek Aleksandra, Kubiczak Marta, Urbaniak Paulina, Walkowiak Grzegorz, Nowak-Markwitz Ewa, Jankowska Anna, Ludzka gonadotropina kosmówkowa – znany hormon o nieznanych funkcjach, materiał ze strony https://journals.viamedica.pl/
– Lesley Regan, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, tłum. dr Julia Szołtysek, wyd. Esteri, Wrocław 2016
– Materiały ze strony www.badaniaprenatalne.pl, https://badaniaprenatalne.pl/kiedy_badania_w_ciazy/, https://badaniaprenatalne.pl/ciaza-pierwsza-wizyta-u-lekarza/
– Monika Olczyk, Lucyna Bułaś, Aleksandra Konieczny, Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej, http://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/05-2010/11%20%20Diagnostyczne%20testy%20medyczne.pdf
– Wojciech Krężel, Początek człowieka z biologicznego punktu widzenia, http://fides-ratio.pl/fides-ratio/wp-content/uploads/nagrania/edycjaIII/prezentacja_Krezel.pdf
– Test ciążowy zasady działania, materiał ze strony www.badaniaprenatalne.pl, https://badaniaprenatalne.pl/wp-content/uploads/2015/07/poradnik_test_ciazowy_zasady_dzialania.pdf
Autor:
Piotr
„5 tydzień ciąży to moment, w którym kobieta najczęściej dowiaduje się, że doszło do poczęcia nowego życia.”
