2 tydzień ciąży, zgodnie z metodą Naegelego, to czas dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i przygotowywania się organizmu kobiety do kluczowego momentu każdego cyklu, czyli owulacji. To właśnie dzięki owulacji może dojść do zapłodnienia, dlatego starając się o dziecko, warto zwrócić szczególną uwagę na ten aspekt kobiecej płodności. W tym artykule powiemy Ci, jak przebiega faza przedowulacyjna i sama owulacja, a także jak rozpoznać, czy w cyklu doszło do jajeczkowania. Możesz też sprawdzić, jak współczesna medycyna radzi sobie z problemami związanymi z zaburzeniami owulacji.
- Co się dzieje z ciałem kobiety w 2 tygodniu ciąży?
- Rola hormonów w cyklu menstruacyjnym
- Czym jest faza folikularna?
- Czym jest owulacja i jak przebiega?
- Jakie są objawy owulacji?
- Czym jest ból owulacyjny i krwawienie owulacyjne?
- Jak działa test owulacyjny?
- Cykl bezowulacyjny: kiedy do niego dochodzi i czy jest powodem do niepokoju?
- Metody leczenia niepłodności związanej z brakiem owulacji
Co dzieje się z ciałem kobiety w 2 tygodniu ciąży?
Stosowana powszechnie metoda Naegelego za początek ciąży uznaje umownie pierwszy dzień ostatniej miesiączki. Oznacza to, że w 2 tygodniu ciąży nie doszło jeszcze do zapłodnienia — organizm kobiety dopiero się do niego przygotowuje.
2 tydzień ciąży to z punktu widzenia osób planujących ciążę niezwykle ważny okres. To właśnie w tym czasie dochodzi do wzrostu oraz dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, a w końcu do owulacji, bez której zapłodnienie nie będzie możliwe. Szacuje się, że niepłodność kobieca nawet w 40% może wynikać z różnego rodzaju zaburzeń owulacji1. Dlatego właśnie starając się o dziecko, warto przyjrzeć się tej fazie cyklu ze szczególną wnikliwością i wyeliminować ewentualne problemy.
1. lek. med. Magdalena Kaszuba – Modrzejewska, prof. dr hab. Krzysztof Łukaszuk, Standardowe metody stymulacji owulacji, https://www.klinikainvicta.pl/wp-content/uploads/2015/04/Standardowe-metody-stymulacji-owulacji.pdf
Rola hormonów w cyklu menstruacyjnym
Cały cykl menstruacyjny, czyli szereg zmian, zachodzących cyklicznie w ciele kobiety i decydujących o jej płodności, uzależniony jest od zmiany stężeń poszczególnych hormonów. Jeżeli mamy problemy z zajściem w ciążę, dobrym pomysłem — oprócz wizyty u ginekologa — będzie wizyta u specjalisty endokrynologa lub ginekologa – endokrynologa, który skieruje nas na odpowiednie badania oraz pomoże zadbać o wyeliminowanie zaburzeń na tle hormonalnym.
Cykl miesięczny kobiety reguluje tzw. oś podwzgórze – przysadka – jajniki.
– Podwzgórze to podkorowa część mózgowia, odpowiedzialna m.in. za wydzielanie gonadoliberyny, czyli GnRH.
– Przysadka mózgowa to gruczoł funkcjonalnie związany z podwzgórzem, odpowiedzialny m.in. za wydzielanie gonadotropin, czyli FSH oraz LH.
– Jajniki to żeńskie gonady, czyli gruczoły płciowe, odpowiedzialne m.in. za wydzielanie estrogenów oraz progesteronu2.
Oś podwzgórze – przysadka – jajniki to jeden z podstawowych elementów warunkujących płodność kobiety. Zaburzenia funkcjonowania tego układu mogą wynikać z wielu różnych czynników m.in.:
– czynnościowych np. stres (zarówno psychiczny, jak i fizyczny), sport wyczynowy czy zaburzenia odżywiania,
– związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem podwzgórza np. wady wrodzone, stany zapalne, guzy i ziarniniaki, urazy,
– związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem przysadki np. gruczolaki, zmiany zakrzepowo-zatorowe czy stany zapalne3.
Warto wiedzieć
– FSH, czyli hormon folikulotropowy, umożliwia wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz pobudza produkcję estrogenów. Dodatkowo wspomaga przekształcanie androgenów do estrogenów. Jest wydzielany przez przysadkę mózgową, szczytowy poziom osiąga w okresie okołoowulacyjnym.
– Estrogeny to steroidowe hormony płciowe; powstają przede wszystkim w jajnikach, ale też m.in. w łożysku czy mózgu. Jednym z najważniejszych estrogenów jest estradiol, odpowiadający za kluczowe kwestie np. dojrzewanie pęcherzyków czy rozrastanie się śluzówki macicy. Ich poziom wzrasta w drugiej części fazy folikularnej, szczyt następuje przed owulacją.
– Lutropina, czyli hormon luteinizujący lub LH, wydzielany jest przez przysadkę mózgową. Jego zadaniem jest dbanie o to, by w gruczołach płciowych doszło do odpowiedniego wytwarzania hormonów. To właśnie on w dużym stopniu odpowiada za wystąpienie owulacji, a następnie wytworzenie ciałka żółtego z pęcherzyka Graffa. Niemal przez całą fazę folikularną jest na stałym poziomie, wzrasta gwałtownie przed owulacją (tzw. pik LH), następnie jego poziom ponownie się obniża.
– Progesteron, czyli luteina, odpowiada za przygotowanie śluzówki macicy do stworzenia właściwych warunków dla zapłodnionego jaja, ma też wpływ na dojrzewanie pęcherzyków oraz niwelowanie skurczy macicy. Wytwarzany jest przez ciałko żółte, a także przez łożysko. W fazie folikularnej jest na niskim poziomie, zaczyna stopniowo wzrastać tuż przed owulacją.
2. Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski uniwersytet Medyczny, https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
3. Niepłodność kobieca, materiały zamieszczone na stronie Uniwersyteckiego Centrum Zdrowia Kobiety i Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, http://www.uczkin.pl/storage/files/seminaria/Niep%C5%82odno%C5%9B%C4%87-kobieca.pdf
Czym jest faza folikularna?
Cykl miesięczny kobiety składa się z trzech faz:
– folikularnej,
– owulacyjnej,
– lutealnej.
Faza folikularna to pierwsza z nich, trwająca od początku menstruacji aż do owulacji. Nazywana jest również fazą przedowulacyjną lub pęcherzykowatą (w odniesieniu do wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych). Zazwyczaj trwa około 14 dni, jest to jednak kwestia indywidualna i zależy od wielu czynników. Wczesna faza folikularna to czas menstruacji. 2 tydzień ciąży to późniejsza faza folikularna, mająca miejsce bezpośrednio przed owulacją, nazywana czasami „fazą estrogenową”.
We wczesnej fazie folikularnej kluczowe jest wydzielanie FSH, czyli hormonu odpowiedzialnego za dojrzewanie i rozwój pęcherzyków jajnikowych. Od 6 do 13 dnia cyklu najważniejszą rolę pełnią wydzielane przez jajniki estrogeny. Dzięki nim możliwa jest regeneracja śluzówki macicy po krwawieniu miesięcznym — powoli przygotowuje się ona do tego, aby stworzyć odpowiednie warunki dla zapłodnionego jaja. To one odpowiadają również za dobry nastrój kobiety, która czuje się atrakcyjna i pewna siebie. Jednocześnie wysoki poziom estrogenów wpływa na przysadkę, która wydziela LH, czyli hormon luteinizujący. Jest on niezbędny do wywołania owulacji4.
Wzrost estrogenów powoduje też zmianę jakości oraz ilości śluzu szyjkowego. Stopniowo nabiera on cech płodnych — staje się bardziej rozciągliwy, przezroczysty i śliski, co zwiększa szanse przetrwania dla plemników. Dzieje się to tuż przed owulacją. Estrogenom zawdzięczamy również zwiększoną perystaltykę, czyli ruchliwość, jajowodów5.
4. Weronika Janucik i Marlena Ludwiniak, Regulacja hormonalna w cyklu miesięcznym kobiety, opracowanie pod kierunkiem dr Ireny Grochowskiej http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/Hormony.pdf
5. Układ płciowy żeński, materiały ze strony www.pum.edu.pl, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0019/55441/WLA_II-ROK_Ukl.plciowy-zenski_12_13.pdf, Emilia Mórawska,
Czym jest owulacja i jak przebiega?
Owulacja, czyli jajeczkowanie, to najważniejszy moment w cyklu menstruacyjnym — organizm kobiety funkcjonuje w taki sposób, aby zawsze starać się do niej doprowadzić. Żeby jednak do niej doszło, w ciele zajść musi wiele morfologicznych oraz biochemicznych zmian6. Przyjmuje się, że jajeczkowanie następuje w 14. dniu cyklu, chociaż nie jest to regułą i zależy od wielu czynników.
Jajeczkowanie wywołane jest w bezpośredni sposób poprzez nagły wzrost FSH i LH. To właśnie tzw. „pik LH” odpowiada za stymulację komórki jajowej oraz osłabienie ścianki pęcherzyka Graafa, którym jest ona otoczona, co w rezultacie doprowadza do jego pęknięcia. Tym samym komórka jajowa zostaje uwolniona i przedostaje się z jajnika do jajowodu, gdzie ostatecznie dojrzewa. Jest gotowa na zapłodnienie, a jeśli do niego nie dojdzie, obumiera7.
Przeczytaj także: Owulacja – objawy, plamienie, śluz, testy
6. Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny, https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
7. Weronika Janucik i Marlena Ludwiniak, Regulacja hormonalna w cyklu miesięcznym kobiety, opracowanie pod kierunkiem dr Ireny Grochowskiej http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/Hormony.pdf
Jakie są objawy owulacji?
Starając się o dziecko, warto nauczyć się rozpoznawać owulację oraz związane z nią dni płodne. Chociaż obecnie skorzystać można z testów owulacyjnych, dobrze jest jednocześnie wnikliwie obserwować własne ciało i zachodzące w nim zmiany. Istnieje kilka metod, które pozwalają na określenie, w jakiej fazie cyklu znajduje się kobieta. Są to m.in.:
– pomiar temperatury ciała,
– badanie właściwości śluzu szyjkowego,
– oznaczenie poziomu hormonów w krwi czy moczu,
– ewentualnie badanie USG i biopsja endometrium (bardziej zaawansowane metody diagnostyczne, służące ocenie przebiegu cyklu menstruacyjnego)8.
Temperatura ciała w fazie folikularnej jest niższa niż w drugiej połowie cyklu. W dniu owulacji może się nieco obniżyć, by potem wzrosnąć o mniej więcej 0,5 stopnia Celsjusza i pozostać na wyższym poziomie9. Ten skok temperatury jest związany z działaniem progesteronu, który wydzielany jest przez powstające z pęcherzyka po uwolnieniu komórki jajowej ciałko żółte. O przejściu do następnej fazy cyklu mówi się, kiedy wystąpią trzy dni z temperaturą na wyższym poziomie niż w przypadku sześciu poprzednich dni10.
Podstawowa temperatura ciała to nie wszystko!
Oprócz wyraźnego skoku temperatury ciała ważnym wyznacznikiem owulacji są też zmiany zachodzące w szyjce macicy oraz zmiana ilości oraz jakości śluzu szyjkowego. Reakcje te związane są ze wzrastającym w fazie przedowulacyjnej poziomem estrogenów. Śluz szyjkowy pełni niezwykle istotną rolę — przedłuża żywotność plemników do ponad 72 godzin, umożliwia ich przemieszczanie się aż do jajowodów i samo zapłodnienie. Na początku cyklu ilość śluzu jest niewielka, jest on mętny, lepki i nierozciągliwy.
Bliżej owulacji jego ilość się zwiększa, staje się coraz bardziej przezroczysty i rozciągliwy, budząc skojarzenia z surowym białkiem jaja kurzego. Kobieta ma poczucie wilgotności, opisywane też jako odczucie naoliwienia i śliskości — jest to tzw. śluz bardzo płodny. Zazwyczaj w okolicy dnia owulacji śluz staje się mniej przezroczysty, bardziej mętny i lepki, a później stopniowo zanika. Ostatni dzień, w którym występuje śluz bardzo płodny, nazywany jest dniem szczytu śluzu. Bardzo często pokrywa się on z dniem owulacji, może ona jednak wystąpić nawet 3 dni przed lub po nim. Warto też wiedzieć, że w czasie okołoowulacyjnym szyjka macicy jest otwarta, uniesiona i miękka11.
Czy wiesz jak dokonywać pomiaru temperatury ciała?
Oto kilka wskazówek:
– Mierzymy podstawową temperaturę ciała, czyli temperaturę ciała, które znajduje się w stanie spoczynku, bez wpływu wcześniejszych czynności (np. aktywność fizyczna, jedzenie i picie). Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest mierzenie temperatury zaraz po przebudzeniu. Jeśli nie jest to możliwe, powinno się mierzyć ją codziennie o tej samej godzinie.
– Do pomiarów używamy jednego termometru, aby wyeliminować wszelkie nieścisłości.
– Temperaturę można mierzyć w ustach, pochwie lub odbytnicy. Należy przez cały czas trzymać się jednej, wybranej metody. Uważa się, że pomiary w pochwie lub odbytnicy są najdokładniejsze.
8, 9. Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny, https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
10, 11. John i Sheila Kippley, Sztuka naturalnego planowania rodziny, Liga Małżeństwo Małżeństwu 2002 r.
Czym jest ból owulacyjny i krwawienie owulacyjne?
Jednym z ważnych objawów owulacji — choć nie występuje on u wszystkich kobiet — może być tzw. ból owulacyjny. Jest to ból jednego lub obu jajników, który trwać może od kilku godzin nawet do dwóch dni. Może mieć on bardzo różne stopnie nasilenia.
Brak jest zgodności naukowców co do przyczyn wystąpienia tego rodzaju bólu. Wśród rozważanych powodów jest m.in. przekrwienie jajowodów, zwiększenie perystaltyki jajowodów czy samo pęknięcie pęcherzyka. Trudno więc jednoznacznie określić, czy ból występuje w samym dniu owulacji, czy np. dzień przed lub po niej. W niektórych przypadkach w czasie okołoowulacyjnym dojść może do pęknięcia jakiegoś naczynia krwionośnego, co skutkuje niewielkim krwawieniem — kobieta może dostrzec w płodnym śluzie nitkę krwi lub mieć wrażenie lekkiego plamienia. Nie jest to powód do niepokoju12.
12. John i Sheila Kippley, Sztuka naturalnego planowania rodziny, Liga Małżeństwo Małżeństwu 2002 r.
Jak działa test owulacyjny?
Ciało kobiety wysyła wiele sygnałów świadczących o zbliżaniu się owulacji. Planując zajście w ciążę, warto jednak sięgnąć po dodatkowe wsparcie w postaci łatwo dostępnych testów owulacyjnych, pozwalających na wykrycie dwóch najbardziej płodnych dni w cyklu.
Testy owulacyjne bazują na jednoetapowej metodzie bocznego przepływu; podobnie jak w przypadku testów ciążowych opierają się na zbadaniu w warunkach domowych próbki moczu. Pozwalają na wykrycie tzw. „piku LH”, czyli nagłego wzrostu poziomu LH mającego miejsce ok. 24-36 godzin przed jajeczkowaniem. Na początku należy ustalić średnią długość cyklu — od tego zależy, w którym dniu trzeba rozpocząć wykonywanie testu. Następnie wykonujemy go codziennie, dopóki w okienku testowym obok linii odniesienia nie pojawi się linia skoku, świadcząca o wzroście LH13.
13. Monika Olczyk, Lucyna Bułaś, Aleksandra Konieczny, Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej, http://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/05-2010/11%20%20Diagnostyczne%20testy%20medyczne.pdf
Cykl bezowulacyjny: kiedy do niego dochodzi i czy jest powodem do niepokoju?
Każdy cykl miesiączkowy ma na celu doprowadzenie do jajeczkowania, jednak nie zawsze się to udaje. Kiedy owulacja nie następuje, mówimy o cyklu bezowulacyjnym. Takie cykle zdarzają się większości kobiet, nawet raz czy dwa razy w roku. W tak specyficznych okresach życia kobiety jak pokwitanie, czas po porodzie czy okres premenopauzy mogą stanowić nawet 40-60% wszystkich cykli. Pomimo braku jajeczkowania, kobieta może nieraz zaobserwować objawy płodne jak np. rozciągliwy i obfity śluz szyjkowy. Nie dochodzi jednak do wzrostu temperatury ciała, dlatego osoby prowadzące obserwację temperatury prawdopodobnie wykryją cykl bezowulacyjny; w przeciwnym razie często taka sytuacja pozostaje niezauważona.
Pojedyncze cykle bezowulacyjne nie powinny być powodem do niepokoju. Jednak powtarzające się, mogą świadczyć o różnych zaburzeniach i przede wszystkim uniemożliwiać zajście w ciążę. Wśród przyczyn występowania cykli bezowulacyjnych wyliczyć można m.in.:
– czynniki podwzgórzowe np. stres, zaburzenia odżywiania, jadłowstręt psychiczny, czynniki związane z odstawieniem pigułek antykoncepcyjnych,
– zażywanie niektórych leków np. przeciwhistaminowych bądź psychotropowych,
– czynniki przysadkowe np. stany zapalne oraz guzy przysadki, wynikające z porodu urazy, hiperprolaktynemia,
– hiperandrogenizm, czyli produkcja zbyt dużej ilości męskich hormonów płciowych14.
– czynniki jajnikowe np. zespół policystycznych jajników, przetrwały (niepękający na czas) pęcherzyk jajnikowy, przewlekłe stany zapalne jajników,
– czynniki tarczycowe, związane głównie z niedoczynnością tarczycy,
14. dr Ewa Ślizień-Kuczapska, Cykle bezowulacyjne, materiał ze strony www.npr.pl
Metody leczenia niepłodności związanej z brakiem owulacji
Powtarzanie się cykli bezowulacyjnych to poważny problem w przypadku par starających się o dziecko. Na szczęście w obecnych czasach istnieje wiele metod pozwalających na skuteczne indukowanie, czyli wywołanie, owulacji.
Pierwszym krokiem powinna być diagnostyka, pozwalająca ustalić przyczynę problemu. Jeśli chcemy uzyskać pewność, że w danym cyklu nie doszło do owulacji, konieczne będzie oznaczenie progesteronu we krwi, przeprowadzone w środkowej fazie lutealnej — w tym przypadku metody takie jak obserwacja śluzu, pomiar temperatury czy nawet oznaczenie poziomu LH mogą być niewystarczające.
W zależności od przyczyny wystąpienia problemu, może podjąć próbę stymulacji owulacji poprzez podanie m.in.:
– cytrynianiu klomifenu,
– egzogennych gonadotropin,
– gonadoliberyn,
– agonistów dopaminy,
– metforminy15.
15. lek. med. Magdalena Kaszuba-Modrzejewska i prof. dr hab. Krzysztof Łukaszuk, Standardowe metody stymulacji owulacji, https://www.klinikainvicta.pl/wp-content/uploads/2015/04/Standardowe-metody-stymulacji-owulacji.pdf
Źródła:
– dr Ewa Ślizień-Kuczapska, Cykle bezowulacyjne, materiał ze strony www.npr.pl
– Emilia Mórawska, Hormonalne przyczyny zaburzeń płodności, https://sknendocrinus.wum.edu.pl/sites/sknendocrinus.wum.edu.pl/files/hormonalne_przyczyny_zaburzen_plodnosci_prez.pdf.pdf
– Fizjologia cyklu miesiączkowego, Klinika Endokrynologii Ginekologicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny, https://endogin.wum.edu.pl/sites/endogin.wum.edu.pl/files/fizjologia_cyklu_miesiaczkowego._hormony_traktu_plciowego._diagnostyka_endokrynologiczna.pdf
– John i Sheila Kippley, Sztuka naturalnego planowania rodziny, Liga Małżeństwo Małżeństwu 2002 r.
– lek. med. Magdalena Kaszuba – Modrzejewska, prof. dr hab. Krzysztof Łukaszuk, Standardowe metody stymulacji owulacji, https://www.klinikainvicta.pl/wp-content/uploads/2015/04/Standardowe-metody-stymulacji-owulacji.pdf
– Monika Olczyk, Lucyna Bułaś, Aleksandra Konieczny, Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej, http://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/05-2010/11%20%20Diagnostyczne%20testy%20medyczne.pdf
– Niepłodność kobieca, materiały zamieszczone na stronie Uniwersyteckiego Centrum Zdrowia Kobiety i Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, http://www.uczkin.pl/storage/files/seminaria/Niep%C5%82odno%C5%9B%C4%87-kobieca.pdf
– Układ płciowy żeński, materiały ze strony www.pum.edu.pl, https://www.pum.edu.pl/__data/assets/file/0019/55441/WLA_II-ROK_Ukl.plciowy-zenski_12_13.pdf
– Weronika Janucik i Marlena Ludwiniak, Regulacja hormonalna w cyklu miesięcznym kobiety, opracowanie pod kierunkiem dr Ireny Grochowskiej http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/Hormony.pdf
Autor:
Jarek
„Planując zajście w ciążę, warto jednak sięgnąć po dodatkowe wsparcie w postaci łatwo dostępnych testów owulacyjnych, pozwalających na wykrycie dwóch najbardziej płodnych dni w cyklu.”
