18 tydzień ciąży to 16 tydzień życia płodowego — trwa II trymestr i rozpoczyna się 5 miesiąc ciąży. Płód nadal rośnie, chociaż teraz kluczowy staje się ostateczny etap rozwoju układu oddechowego, nerwowego czy pokarmowego. Możemy już nawiązać swego rodzaju kontakt z dzieckiem, ponieważ większość przyszłych mam czuje jego ruchy, a płód zaczyna reagować na dźwięki z zewnątrz oraz ucisk. Kobieta może odczuwać dolegliwości typowe dla II trymestru jak m.in. bóle pleców — warto zadbać o prawidłową postawę, relaks oraz odpowiednią aktywność fizyczną. W 18 tygodniu ciąży można już przeprowadzać takie badania diagnostyczne jak kordocenteza czy fetoskopia; dowiedz się, kiedy są do tego wskazania. Sprawdź też, co wpływa na wzrost płodu i co się dzieje, gdy jest on w jakiś sposób zaburzony.
- Jak rozwija się płód w 18 tygodniu ciąży?
- Jak wygląda płód w 18 tygodniu ciąży?
- Objawy w 18 tygodniu ciąży
- Czym jest kordocenteza?
- Czym jest fetoskopia?
- Jak ocenia się tempo wzrastania płodu?
- Nieprawidłowy wzrost płodu: wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu
- Nieprawidłowy wzrost płodu: makrosomia
Jak rozwija się płód w 18 tygodniu ciąży?
18 tydzień ciąży to 16 tydzień życia płodowego. Rozpoczyna się 5 miesiąc ciąży, trwa II trymestr. W ciągu ostatnich tygodni bardzo charakterystyczny był intensywny wzrost płodu. Teraz — chociaż dziecko nadal będzie rosło i regularnie przybierało na wadze — tempo tego wzrostu zacznie powoli zwalniać. Będzie się to wiązać z intensywnymi procesami rozwojowymi, na skutek których w końcu do ostatecznej rozwoju zbliżą się układ oddechowy, nerwowy czy trawienny1.
W tym momencie dolne kończyny płodu są już dłuższe od górnych, ukształtowane są wszystkie paznokcie. Około 18 tygodnia ciąży na opuszkach palców pojawiają się linie papilarne2, a na piersiach brodawki sutkowe3. Płód posiada obecnie wyraźnie ludzkie rysy twarzy; oczy i uszy znajdują się niemal na swoim docelowym miejscu4.
Coraz większą część ciała płodu pokrywa lanugo, czyli meszek płodowy, który na dalszym etapie ciąży (blisko terminu porodu) zostanie zastąpiony przez wyrastające z wtórnych mieszków włosowych włosy. Stopniowo skórę dziecka zaczyna pokrywać tzw. maź płodowa. To tłusta substancja o białawym odcieniu, na którą składają się martwe komórki skóry oraz wydzielina pochodząca z gruczołów łojowych.
Pełni ona ważną rolę:
– ochrania skórę płodu, która na tym etapie rozwoju jest bardzo cienka i delikatna,
– ułatwia utrzymanie właściwej temperatury ciała,
– sprawia, że przejście przez kanał rodny w trakcie porodu jest łatwiejsze5.
Od około tygodnia na ciele płodu pojawia się tkanka tłuszczowa brunatna, pomagająca m.in. w utrzymaniu właściwej temperatury ciała — dzięki tkance tłuszczowej już niedługo skóra stanie się gładsza, mniej pomarszczona i mniej przezroczysta. Na razie nadal pozostaje cienka i widać przez nią naczynia krwionośne, zwłaszcza na głowie6.
18 tydzień ciąży to czas, kiedy płód staje się bardziej wrażliwy na świat zewnętrzny.
Intensywnie się porusza, a wiele kobiet może już poczuć te pierwsze kopnięcia. Siatkówka oka reaguje na światło; gałki oczne poruszają się powoli już od 16 tygodnia ciąży, a pod koniec 18 tygodnia ciąży ustawiają się równolegle7. Dziecko może słyszeć nie tylko bicie serca matki czy szum płynącej krwi, ale także głośne dźwięki z zewnątrz. Wszystko to jest możliwe dzięki stosunkowo szybkiemu twardnieniu kosteczek słuchowych ucha środkowego oraz wysokiemu stopniowi rozwoju nerwu słuchowego8. Co więcej, często reaguje na głośne dźwięki np. silniejszymi ruchami czy zmianą rytmu serca. Coraz wrażliwsza na dotyk jest skóra, płód może więc zacząć reagować np. na uciskanie brzucha — charakterystyczne jest odsuwanie się od takiego bodźca9.
W dużym stopniu są już rozwinięte zewnętrzne narządy płciowe, dzięki czemu można rozpoznać płeć dziecka, a wynik jest bardzo wiarygodny. W przypadku płodów płci żeńskiej rozwinięte są już w pełni jajniki (znajdują się w nich miliony komórek jajowych) oraz macica; nadal formuje i pogłębia się pochwa. U płodów płci męskiej zaobserwować można zgrubienie w okolicy krocza oraz zalążek penisa, chociaż na zstąpienie jąder do moszny trzeba jeszcze poczekać10.
W 5 miesiącu rozwoju swoją funkcję podejmuje trzustka.
Rozpoczyna się również niezwykle istotny proces mielinizacji włókien nerwowych — powstająca wokół włókien nerwowych osłonka mielinowa pozwala na szybkie i efektywne przesyłanie impulsów nerwowych. W ciągu kolejnych tygodni (głównie druga połowa II trymestru) kora mózgowia będzie intensywnie się powiększać, przez co na jej powierzchni powstawać będą zakręty i bruzdy. Oznaką coraz lepiej rozwiniętego układu nerwowego jest aktywność płodu, która staje się stopniowo bardziej zróżnicowana, celowa i skoordynowana11. Przykładem mogą być takie ruchy jak ssanie, połykanie, ziewanie czy złożone ruchy kończyn i reagowanie na bodźce.
1. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
2. Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
3. Abrahams Peter, Ciąża. Wszystko, co trzeba wiedzieć od poczęcia do porodu, Świat Książki, Warszawa 2009
4. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
5. Abrahams Peter, Ciąża. Wszystko, co trzeba wiedzieć od poczęcia do porodu, Świat Książki, Warszawa 2009
6. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
7. Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
8. Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
9, 10. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
11. prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz Położnictwo i ginekologia tom I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
Jak wygląda płód w 18 tygodniu ciąży?
W 18 tygodniu ciąży płód ma długość ok. 14 cm (CRL) i waży ok. 200 gramów. Jego długość stopy (FL) wynosi ok. 20 mm12.
Swoim wyglądem przypomina małego człowieka, chociaż głowa nadal jest zbyt duża w porównaniu do reszty ciała. Płód jest nadal szczupły, choć stopniowo zaczyna pojawiać się tkanka tłuszczowa. Dzięki niej skóra powoli będzie stawać się gładsza i mniej przejrzysta — w tym momencie nadal jest niemal przezroczysta i możemy dojrzeć przez nią naczynia krwionośne. Płód pokryty jest w dużej części meszkiem płodowym, na główce możemy czasem dostrzec pierwsze włosy. Posiada już paznokcie i linie papilarne, a także brodawki sutkowe. W przypadku odpowiedniego ułożenia dobrze widoczne są zewnętrzne narządy płciowe, dzięki czemu można określić płeć.
Podczas badania USG można często zobaczyć jak płód porusza się, „bawi pępowiną”, ssie kciuk czy reaguje na bodźce.
12. Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
Objawy w 18 tygodniu ciąży
Powoli zbliżamy się do połowy ciąży — na tym etapie możemy już mówić o ciąży średniozaawansowanej. W przypadku wielu kobiet ciąża jest już wyraźnie widoczna, choć nie ma tutaj reguły, organizm każdej przyszłej mamy reaguje nieco inaczej i podlega działaniu bardzo wielu różnych czynników. Zazwyczaj w II trymestrze ustępuje zmęczenie i drażliwość, a kobiecie towarzyszy przypływ energii; pamiętajmy jednak, że to również nie musi być regułą.
Powiększenie macicy jest wyraźnie wyczuwalne, a zwiększenie obwodu brzucha można zwykle zauważyć gołym okiem. W 18 tygodniu ciąży dno macicy znajduje się kilka centymetrów poniżej pępka — odległość mniej więcej dwóch palców13. Na tym etapie ciąży szczególnie dokuczliwe mogą być bóle więzadeł macicy, czyli struktur odpowiedzialnych za utrzymywanie macicy we właściwej pozycji. Często są naciągnięte i nadwerężone, co powoduje ból w pachwinach lub jednej z pachwin. Jest to mało komfortowe, ale w pełni naturalne w tym momencie.
W pełni naturalne są też bóle dolnego odcinka pleców: okolicy lędźwiowej i krzyżowej, a także bioder. Związane są zarówno ze zmianami hormonalnymi zachodzącymi podczas ciąży, jak i z rosnącą macicą i zmieniającą się w związku z tym postawą ciała.
W poprawie samopoczucia pomoc mogą m.in.:
– odpowiednio dobrane ćwiczenia np. pilates, joga czy pływanie,
– specjalne ćwiczenia dla kobiet w ciąży, na konkretne partie ciała,
– korygowanie postawy podczas codziennych czynności,
– dbanie o prawidłowy przyrost wagi,
– relaks14.
W okolicach połowy ciąży mamy do czynienia z największym wzrostem objętości wyrzutowej serca — wartości maksymalne przyjmuje ona około 20 tygodnia ciąży. Zwiększona ilość krwi jest niezwykle potrzebna, ponieważ umożliwia prawidłową pracę wszystkich narządów, które muszą być o wiele bardziej wydajne niż przed ciążą.
Taka sytuacja powoduje jednak:
– częste uderzenia gorąca,
– intensywne pocenie się,
– zasłabnięcia i omdlenia,
Omdlenia w II trymestrze: jak sobie radzić?
Ze względu na nasilające się zmiany w pracy układu krwionośnego zasłabnięcia czy nawet omdlenia są dość często spotykane podczas drugiego trymestru ciąży. Co możemy zrobić, by im zapobiegać?
– Unikanie przebywania przez długi czas w pozycji stojącej (w takiej sytuacji krew gromadzi się w kończynach dolnych i pompowanie jej do całego organizmu wymaga od serca zwiększonej pracy).
– Unikanie gwałtownego wstawania z pozycji siedzącej czy leżącej.
– W przypadku wystąpienia zawrotów głowy należy usiąść lub się położyć, oddychając głęboko.
– Pamiętajmy o regularnym spożywaniu posiłków; warto też mieć zawsze przy sobie zdrową przekąskę — omdlenia zdarzają się częściej, gdy kobieta jest głodna lub zmęczona.
– Jeżeli omdlenia występują często, dobrze jest skonsultować to z lekarzem i wykluczyć anemię.
Źródło: Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
Zmiany zachodzące w układzie krążenia prowadzić mogą do powstawania żylaków, w tym — zwłaszcza w drugiej połowie ciąży — żylaków odbytu, czyli hemoroidów. Hemoroidy dla wielu kobiet są wstydliwą dolegliwością, jednak warto wiedzieć, że ich powstawanie w ciąży jest bardzo powszechne15.
Kolejnym charakterystycznym na tym etapie ciąży objawem są częste podrażnienia skóry.
Mogą one wynikać z wielu powodów m.in.:
– zmiany hormonalne,
– rozszerzenie naczyń krwionośnych,
– intensywne pocenie się powodujące powstawanie m.in. potówek,
– świąd spowodowany rozciąganiem skóry i jej przesuszeniem.
Jak sobie radzić z hemoroidami?
Hemoroidy to problem towarzyszący kobietom przede wszystkim w III trymestrze, jednak może się pojawiać już od ok. 18 tygodnia ciąży.
– Czym są hemoroidy?
Hemoroidy to inaczej żylaki odbytu czy guzki krwawnicze. Są to po prostu poszerzone naczynia krwionośne — żyły wewnątrz odbytu, które mogą też wysuwać się na zewnątrz.
– Jaka jest przyczyna powstawania hemoroidów?
W ciąży rosnąca macica staje się przyczyną powstania ucisku na odbytnicę. Utrudniony w związku z tym odpływ krwi przyczynia się do powstawania zastojów, które z kolei powodują poszerzenie naczyń krwionośnych i zmiany żylakowate.
– Kiedy pojawiają się hemoroidy?
Jest to kwestia indywidualna. Mogą pojawiać się już ok. 18 tygodnia ciąży, ale też w trzecim trymestrze lub po porodzie, na skutek ucisku wywołanego przez parcie. U niektórych kobiet nie pojawiają się wcale.
– Jakie są objawy hemoroidów?
Możemy zauważyć lekkie krwawienie podczas wypróżnienia; w jego trakcie odczuwalny jest też ból i dyskomfort, może pojawić się świąd w okolicy odbytu. Czasami hemoroidy możemy też po prostu wyczuć palcem — są to nabrzmiałe i bolesne żyły.
– Jak radzić sobie z hemoroidami?
W większości przypadków zanikają samoistnie po porodzie. Jednak w czasie ciąży można zwiększyć swój komfort, stosując specjalne maści (bezpieczne dla kobiet w ciąży) czy przez przykładanie woreczków z lodem. Pomocne będzie też picie dużej ilości płynów oraz spożywanie pokarmów bogatych w błonnik — zaparcia zwiększają problem hemoroidów, więc warto ich unikać.
Źródła: Dr MacDougall Jane, Ciąża tydzień po tygodniu, MUZA SA, Warszawa 2009, Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
Przesuszoną skórę warto smarować bezpiecznymi kremami nawilżającymi, natomiast problem nadmiernego pocenia się niwelować poprzez noszenie przewiewnych ubrań z naturalnych materiałów i sięgając po bezpieczne dezodoranty. Jeśli nie mamy pewności, czy na ciele pojawiła się wysypka czy tylko podrażnienie, warto skonsultować się z lekarzem16.
13, 14. Curtis Glade B., Ciąża. 40 kolejnych tygodni, Amber, Warszawa 1997 r.
15, 16. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
Czym jest kordocenteza?
Około 18 tygodnia ciąży możliwe jest już przeprowadzenie kordocentezy — inwazyjnego badania prenatalnego. Polega ono na pobraniu próbki krwi z pępowiny płodu. Dlatego właśnie nie wykonuje się jej wcześniej; naczynia krwionośne w pępowinie nie byłyby jeszcze wystarczająco duże.
– Jak przebiega kordocenteza?
Badanie to przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym. Przebiega pod kontrolą USG, dzięki czemu możliwe jest znalezienie właściwego miejsca do dokonania wkłucia. Następnie przez powłoki brzuszne zostaje wprowadzona do macicy cienka igła — wkłuwa się w naczynie krwionośne położone blisko miejsca, gdzie pępowina uchodzi z łożyska. Sam zabieg trwa kilkanaście minut, ale zaleca się, by kobieta przez kolejnych kilka godzin pozostawała pod nadzorem lekarza.
– Kiedy wykonuje się zabieg kordocentezy?
Prenatalne badania inwazyjne wykonuje się tylko w przypadku wyraźnych wskazań m.in.:
– w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego,
– przy wysokim ryzyku wystąpienia choroby genetycznej, potwierdzonym np. badaniami przesiewowymi,
– wykluczenie zakażenia płodu np. różyczką czy toksoplazmozą17.
– Jakie są zalety kordocentezy?
– Jest to bardzo szybki sposób na wykrycie ewentualnych wad, ponieważ pobierana jest bezpośrednio krew płodu, którą od razu można poddać analizie. Czas oczekiwania na wynik wynosi około 7 dni.
– Umożliwia nie tylko wykrycie problemu (np. anemia), ale też prowadzenie terapii wewnątrzmacicznej (np. przetaczanie krwi płodowej).
– Umożliwia zdiagnozowanie wad chromosomalnych, chorób dziedzicznych i anemii, a także wykonanie badania morfologii i grupy krwi.
– Jakie są wady kordocentezy?
Kordocenteza jest badaniem inwazyjnym, które zawsze niesie ze sobą pewne ryzyko. W tym przypadku ryzyko poronienia jest większe niż w przypadku amniopunkcji i wynosi 1-2%. Samo badanie jest dość trudne do wykonania, szczególnie gdy łożysko znajduje się w tylnej ścianie macicy lub przy przeprowadzaniu zabiegu przed 18 tygodniem ciąży18.
17. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
18. www.badaniaprenatalne.pl
Czym jest fetoskopia?
Kolejnym inwazyjnym badaniem prenatalnym jest fetoskopia. To badanie diagnostyczne polega na dokonaniu biopsji tkanek płodu. Ze względu na stosunkowo duże ryzyko powikłań przeprowadza się je tylko w związku z poważnymi wskazaniami, gdy nie ma innych możliwości diagnostycznych. Fetoskopię przeprowadza się najczęściej między 18 a 20 tygodniem ciąży, chociaż możliwe jest też wykonanie zabiegu w szerszym przedziale czasowym: między 16 a 25 tygodniem ciąży.
– Jak przebiega fetoskopia?
Zabieg odbywa się w znieczuleniu miejscowym, pod stałą kontrolą USG. Na odkażonym brzuchu i macicy kobiety wykonuje się małe nacięcie, przez które zostaje wprowadzony fiberoendoskop, czyli specjalna rurka wyposażona w sondę i kamerę. Znajduje się on w worku owodniowym, co umożliwia obserwowanie zarówno samego płodu, jak i właściwości płynu owodniowego czy cech łożyska. Jednocześnie możliwe jest pobranie próbek do analizy — tkanek, fragmentów łożyska czy krwi. Dodatkowym plusem jest możliwość robienia zdjęć, które umożliwiają późniejszą dokładną analizę budowy ciała płodu.
– Kiedy wykonuje się zabieg fetoskopii?
Zabieg fetoskopii jest bardzo inwazyjny i niesie ze sobą spore ryzyko powikłań, dlatego wykonuje się go tylko wtedy, kiedy istnieją ku temu wyraźne powody np.:
– przy poważnym podejrzeniu wad genetycznych i chorób,
– przy braku możliwości wykorzystania innych metod diagnostycznych,
– dodatkowym wskazaniem może być wiek matki powyżej 35 roku życia,
– choroby genetyczne w rodzinach rodziców,
– urodzenie przez matkę dziecka z chorobą genetyczną.
– Jakie są zalety fetoskopii?
– Umożliwia pobranie próbek do analizy laboratoryjnej.
– Umożliwia dokładne przyjrzenie się budowie płodu, a także właściwościom łożyska i płynu owodniowego, co pozwala na wykrycie nawet rzadkich wad.
– Pozwala na podjęcie prób prowadzenia terapii wewnątrzmacicznej np. leczenie przepukliny przeponowej, leczenie torbieli splotów naczyniówkowych, przetaczanie krwi.
– Jakie są wady fetoskopii?
– Wysoki poziom inwazyjności badania.
– Ryzyko poronienia (3-5%), wyciekania płynu owodniowego (4%) lub przedwczesnego porodu (7-8%)19.
Jak ocenia się tempo wzrastania płodu?
Tempo wzrastania oraz przybierania płodu na wadze to kwestia indywidualna, warunkowana wieloma czynnikami. Istnieją jednak pewne ramy, w których powinien zmieścić się każdy płód. Jeżeli jego wzrost mocno odbiega od tej normy, może zwiastować to wiele poważnych problemów. Dlatego tak istotne są regularne wizyty lekarskie w drugim i trzecim trymestrze, podczas których:
– lekarz ocenia wysokość dna macicy, co pozwala oszacować stopień powiększenia macicy, a tym samym tempo rozwoju dziecka,
– wykonuje się USG (w razie niepokojących wyników oceny wysokości dna macicy, wystąpienia innych nieprawidłowych objawów lub rutynowo), w czasie którego można dokonać szczegółowej oceny wzrostu płodu i pomiarów poszczególnych części jego ciała.
Na czym polega ocena wysokości dna macicy?
Dno macicy to najwyżej położona część macicy. Ponieważ macica powiększa się stopniowo w miarę rozwoju ciąży, jej dno unosi się coraz wyżej. Mniej więcej na przełomie I i II trymestru jest na tyle duża, że unosi się ponad miednicę.
Mniej więcej od 12 tygodnia ciąży możliwe jest wyczucie powiększenia macicy przez powłoki brzuszne. Na tym etapie znajduje się na wysokości spojenia łonowego. Około 16 tygodnia ciąży jest już w połowie drogi między spojeniem łonowym a pępkiem; pępek osiąga ok. 20 tygodnia ciąży. Przed samym porodem powinno dojść do nieznacznego obniżenia dna macicy — położenie płodu obniża się i dochodzi do skracania szyjki macicy.
Ocena wysokości dna macicy jest standardowym badaniem, które pomaga w określeniu zaawansowania ciąży i ustaleniu, czy płód rośnie prawidłowo. Należy jednak pamiętać, że nie jest wskaźnikiem bezwzględnym, ponieważ mają na niego wpływ liczne czynniki np. waga kobiety ciężarnej, ilość płynu owodniowego czy napięcie mięśni jamy brzusznej.
Źródło: Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
Uzyskaną podczas badania przybliżoną wagę dziecka porównuje się ze średnią wagą płodów na konkretnym etapie ciąży.
Pozwala na to wykres wzrostu orientacyjnej masy płodu (OMP), gdzie na jednej osi zaznaczono wiek ciąży w tygodniach, a na drugiej masę w gramach20. Nanosząc na wykres otrzymaną masę płodu, możemy sprawdzić, w jakim percentylu się znajduje. Percentyl jest jednostką statystyczną, która pokazuje, jak wypada dany wynik na tle grupy — dzięki percentylom wiemy, ile procentowo wyników w grupie było niższych lub wyższych od ocenianego21.
Za średnią uważa się wynik ok. 50 percentyla, jednak prawidłowy zakres jest szeroki: jeśli płód osiąga masę na poziomie od 10 do 90 percentyla, nie ma powodu do niepokoju. Jak widać, rozbieżności mogą być tu naprawdę duże. Jednak wynik poniżej 10 lub powyżej 90 percentyla jest wskazaniem do wykonania kolejnych badań, ze względu na możliwość wystąpienia różnych nieprawidłowości. Uwaga! Nie powinien być to powód do paniki, ponieważ w większości przypadków dziecko okazuje się zdrowe.
20. dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
21. http://www.naukowiec.org/wiedza/statystyka/centyl-percentyl_690.html
Nieprawidłowy wzrost płodu: wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu
Kiedy dziecko jest zbyt małe, możemy mieć do czynienia z zahamowaniem wzrostu wewnątrzmacicznego. W efekcie opóźnionego wzrostu może dojść do urodzenia dziecka, które będzie za małe na swój wiek. Zazwyczaj nie kończy się to poważnymi problemami, jednak trzeba brać pod uwagę ryzyko m.in. zgonu okołoporodowego czy np. trudności w nauce w późniejszych latach życia dziecka.
Warto podkreślić, że ograniczenie rozwoju płodu jedynie w niewielkim stopniu związane jest z dietą kobiety ciężarnej (pomijając np. niedożywienie kobiety). Może wynikać z wielu różnych czynników:
– anomalie chromosomowe: to najczęstsza przyczyna zahamowania wzrostu, które zaobserwować można z reguły w II trymestrze,
– wady serca i układu krążenia u płodu, a także nieprawidłowa budowa pępowiny,
– kontakt płodu z toksynami np. dymem papierosowym, alkoholem czy kokainą,
– czynniki genetyczne,
– wpływ infekcji np. toksoplazmozy, różyczki, wirusa cytomegalii,
– ciąża wielopłodowa,
– problemy z funkcjonowaniem łożyska lub wymianą krwi między łożyskiem a macicą, z którymi wiąże się utrudnione przekazywanie tlenu i substancji odżywczych; zdarzają się np. u kobiet cierpiących na zespół przeciwciał antyfosfolipidowych czy przy zatruciu ciążowym,
– nieprawidłowe odżywianie się matki; jest istotne głównie w III trymestrze,
– różnorodność: często okazuje się, że chociaż dziecko jest małe, to wszystkie narządy działają prawidłowo i jest to po prostu jego cecha indywidualna22.
Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu możemy podzielić na:
– symetryczne wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu,
– asymetryczne wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu.
Symetryczne zahamowanie wzrostu jest również nazywane „wczesnym” i występuje w pierwszej połowie ciąży. Często spowodowane jest infekcjami czy kontaktem z toksynami. W tym przypadku zaburzenie jest symetryczne, ponieważ zarówno głowa, jak i reszta ciała są nim dotknięte.
Asymetryczne zahamowanie wzrostu stwierdza się w drugiej połowie ciąży — związane jest często z zaburzeniem w funkcjonowaniu łożyska czy powikłaniami typu stan przedrzucawkowy bądź wadami płodu. W tej sytuacji większość krwi płodu kierowana jest do mózgu oraz serca, a magazynowany w wątrobie, brzuchu i tkance podskórnej tłuszcz zostaje wykorzystany. W rezultacie główka jest znacznie większa niż reszta ciała, które może stać się wychudłe23.
Diagnozowanie wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu jest możliwe dzięki cyklicznym badaniom USG w II i III trymestrze. Przy stwierdzeniu zahamowania wzrostu postępowanie dostosowuje się do konkretnego przypadku. Możliwe są dalsze badania np.:
– amniopunkcja lub inne badania diagnostyczne przy podejrzeniu anomalii chromosomalnych,
– badanie dopplerowskie, czyli bardzo dokładna forma badania USG, która pozwala określić przepływ krwi przez łożysko, pępowinę, główkę dziecka czy naczynia krwionośne w macicy24,
– testy niestresowe (pomiar tętna płodu, badanie ruchów dziecka, kontrola czynności macicy)25.
W przypadku zahamowania wzrostu płodu kluczowe jest przede wszystkim regularne monitorowanie rozwoju i uzależnienie dalszych działań od etapu ciąży i wyników badań. Czasem wystarczy wypoczynek matki, w niektórych sytuacjach konieczne może się okazać wywołanie porodu26.
22. dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
23, 24. Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
25, 26. dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
Nieprawidłowy wzrost płodu: makrosomia
Kiedy waga płodu wynosi powyżej 90 percentyla, istnieje możliwość wystąpienia makrosomii. Termin ten oznacza, że dziecko jest większe, niż wskazywałby na to jego wiek. Jest to z reguły mniej problematyczne niż w przypadku wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu — z makrosomią wiąże się przede wszystkim ryzyko trudnego porodu np. urazów kobiety przy porodzie pochwowym. Bardziej prawdopodobne jest także, że kobieta będzie musiała urodzić przez cesarskie cięcie. Istnieje również pewne ryzyko dla płodu, także związane z porodem — może dojść podczas niego do urazu, zazwyczaj związanego z naciągnięciem nerwów szyjnych i barkowych.
Istnieje kilka czynników mogących wpływać na wystąpienie makrosomii:
– otyłość matki,
– zbyt intensywne przybieranie na wadze podczas ciąży,
– ciąża trwająca powyżej 40 tygodni,
– źle kontrolowana cukrzyca matki,
– urodzenie przez matkę dużego dziecka w przeszłości,
– predyspozycje genetyczne, gdy jedno z rodziców urodziło się duże.
O ile więc wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu rzadko jest związane z dietą i wagą kobiety ciężarnej, o tyle w przypadku zbyt dużej wagi płodu nieprawidłowe przyzwyczajenia żywieniowe matki mogą odgrywać ważną rolę. Makrosomię można wykryć podczas badania brzucha, a potem potwierdzić w trakcie badania USG. Lekarz powinien dokonać oceny szerokości kości miednicy kobiety, aby ustalić, czy dziecko będzie mogło przyjść na świat w naturalny sposób, czy konieczne będzie inne rozwiązanie27.
Jak wylicza się orientacyjną masę płodu?
OMP, czyli orientacyjna masa płodu, to wielkość pozwalająca ocenić, czy płód rozwija się prawidłowo i czy jego masa jest odpowiednia na danym etapie ciąży. Jak lekarz oblicza OMP?
Podczas badania USG dokonuje się pomiaru poszczególnych części ciała płodu:
– obwodu główki,
– obwodu brzucha,
– długości kości udowej.
Następnie na podstawie otrzymanych wyników, za pomocą specjalnego równania matematycznego, wylicza się orientacyjną masę płodu.
Źródło: dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
27. J.w.
Źródła:
– Abrahams Peter, Ciąża. Wszystko, co trzeba wiedzieć od poczęcia do porodu, Świat Książki, Warszawa 2009
– Dr Anderson John, Dr Boogert Tom, Dr Greg Kesby, O’Connor Janette, Dr Robertson Robert, Dr Scott Fergus, Kalendarz mojej ciąży, wydawnictwo Feeria
– Curtis Glade B., Ciąża. 40 kolejnych tygodni, Amber, Warszawa 1997 r.
– prof. dr hab. Grzegorz H. Bręborowicz Położnictwo i ginekologia tom I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
– Lees Christopher, Reynolds Karina, McCartan Grainne, Ciąża. Przewodnik po dziewięciu najważniejszych miesiącach w życiu kobiety, Pascal 2005
– Miller, Hanretty, Położnictwo ilustrowane, Libramed, Warszawa 2000 r.
– Dr MacDougall Jane, Ciąża tydzień po tygodniu, MUZA SA, Warszawa 2009
– Moore, Persaud, Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Elsevier Urban&Partner
– Regan Lesley, Twoja ciąża tydzień po tygodniu, Esteri, Wrocław 2016
– dr Stone Joanne, dr Eddleman Keith, Duenwald Mary, Ciąża dla bystrzaków, Helion 2007
– http://www.naukowiec.org/wiedza/statystyka/centyl-percentyl_690.html
Autor:
Michał
„Zazwyczaj w II trymestrze ustępuje zmęczenie i drażliwość, a kobiecie towarzyszy przypływ energii; pamiętajmy jednak, że to również nie musi być regułą.”
